Szkoła neutralna religijnie
Zestaw postulatów naprawczych wobec łamania wolności sumienia, wymuszeniom, dyskryminacji oraz indoktrynacji w szkołach publicznych
Poniższa grupa postulatów wypływa wprost z treści obowiązującego Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach oraz z notowanych od wielu lat nadużyć i kłopotów wynikających ze sposobów realizacji tegoż rozporządzenia. Postulujemy wprowadzenie (lub podkreślenie obowiązujących prawem) następujących rozwiązań:
1. Zagwarantowanie realnej dobrowolności deklaracji uczestnictwa w lekcjach etyki lub religii dowolnego wyznania oraz realnej intencjonalności i oddolności wyrażania woli uczestnictwa w ww. lekcjach (lekcje organizowane na życzenie rodziców, a nie odgórnie), włącznie z zakazem nagabywania rodziców w tej sprawie przez szkoły. Należy wyartykułować zakaz zbierania oświadczeń o nie zapisaniu się na lekcje etyki lub religii oraz zakaz wymuszania ponawiania oświadczeń na początku każdego roku szkolnego.
2. Wyartykułowanie zakazu zbierania przez szkoły informacji na temat wyznania (lub jego braku) uczniów i ich rodziców w jakiejkolwiek formie (w tym zakaz zbierania deklaracji o udziale w praktykach religijnych).
3. Samodzielna decyzja uczniów na temat uczestniczenia bądź nieuczestniczenia w lekcjach etyki i religii od ukończenia 15. roku życia.
4. W przedszkolach zajęcia z religii jako nieobowiązkowe, umieszczane w ciągu dnia wyłącznie po bloku obowiązkowych zajęć wychowania przedszkolnego.
5. Lekcje etyki i religii jako nieobowiązkowe mogą być umieszczane wyłącznie na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej danego dnia nauki szkolnej.
[Uwaga: Umieszczanie religii poza blokiem zajęć obowiązkowych, na pierwszej lub ostatniej godzinie lekcyjnej, prawdopodobnie uniemożliwi korzystanie z jednoczesnego udziału w lekcjach religii i etyki. Zmiany w rozporządzeniu powinny uwzględniać tę kwestię].
6. Jedna godzina etyki i religii tygodniowo.
7. Określona rola ministerstwa edukacji w tworzeniu programów nauczania i podręczników zarówno etyki jak i religii.
8. Gościnny charakter udziału katechetów w obradach Rad Pedagogicznych (bez prawa głosu).
9. Oddzielne świadectwo z etyki i religii wręczane przez nauczyciela danego przedmiotu.
10. Ocena z religii nie wliczana do średniej z ocen.
11. Szkoła ma obowiązek przygotowania sposobu dokumentacji lekcji religii, zapewniając jednocześnie ochronę danych osobowych osób nie uczęszczających na lekcje religii (dane wrażliwe). Szkoła nie powinna w żadnej formie udostępniać danych, z których wynikałoby, na zajęcia z jakiej religii (bądź etyki) uczeń uczęszczał.
12. Wyprowadzenie rekolekcji ze szkół. Przepis, który przyznaje uczniom uczęszczającym na lekcje religii zwolnienie na udział w rekolekcjach wielkopostnych znacznie wykracza poza zobowiązania zawarte w Konkordacie i w Ustawie Prawo Oświatowe. Rzecznik praw obywatelskich w 2017 r. zwracał ponadto uwagę, że określenie „rekolekcje wielkopostne” zawarte w rozporządzeniu dot. nauki religii ma charakter kanoniczny, a nie publicznoprawny.
13. W pełni równoprawne traktowanie obydwu przedmiotów, których dotyczy rozporządzenie zarówno na poziomie merytorycznym jak i redakcyjnym dokumentu. (Przykładowo – co uzasadnia stosowanie zapisu „religii i etyki”? Na pewno nie polski alfabet).
14. Obowiązek informowania przez szkoły kuratoriów oświaty o osobach, których misja kanoniczna została cofnięta w trakcie roku szkolnego, prowadzenie przez ministerstwo edukacji rejestru tych osób wraz z dalszą historią zatrudnienia (monitorowanie zatrudniania osób z cofnięta dyscyplinarnie misją kanoniczną w kolejnych placówkach).
Powyższe postulaty należy również uzupełnić o uwzględnienie w aktach prawnych zabezpieczenia społeczności szkolnych przed sytuacjami nie związanymi bezpośrednio z treścią ww. rozporządzenia, ale szerzej z obecnością religii w szkołach publicznych w Polsce m.in.:
I. Zagwarantowanie świeckiego ceremoniału szkolnego – święta, a szczególnie rozpoczęcie i zakończenie roku powinny mieć charakter i treści neutralne światopoglądowo. Pod żadnym pozorem nie mogą zawierać elementów rytu religijnego (typu święcenie plecaków), ani nie mogą być organizowane w siedzibach związków wyznaniowych.
II. Neutralna sfera symboliczna szkoły, tj. wybór patrona, godła, hymnu, korytarze, sale szkolne oraz strony internetowe i media społeczne itp. wolne od propagandy religijnej.
III. Zapewnienie neutralnego religijnie charakteru przedmiotu Wychowanie do Życia w Rodzinie i udostępnienie młodzieży, rzetelnej pełnej, opartej na badaniach wiedzy dotyczącej zdrowia i seksualności człowieka.
IV. Wprowadzenie we wszystkich szkołach publicznych akcji informacyjnej na temat praw rodziców, uczniów i nauczycieli w kontekście wolności wyznania i braku wyznania, monitorowanie przestrzegania prawa w szkołach.
Uzasadnienie
W praktyce polskiej szkoły publicznej katecheza jest umieszczana w planach lekcji jeszcze przed zapisaniem się kogokolwiek na zajęcia, natomiast etyka bywa pomijana, uczniowie są zniechęcani do udziału w lekcjach etyki m.in. poprzez umieszczanie ich po kilku “okienkach”. Bywa, że władze szkolne wywołują mylne wrażenie, jakoby religia była przedmiotem obowiązkowym, zdarzały się nawet przypadki wpisywania takich informacji w statutach szkól. Rodzice często nie są informowani, że religia i etyka to zajęcia nieobowiązkowe oraz że mogą zapisać dziecko na religię i etykę jednocześnie. Istnieje szereg zjawisk o charakterze prób wymuszania zapisów na katechezę i obecności na lekcjach religii oraz szykanowania osób nie uczęszczających lub wypisujących się z katechezy. Uczniowie, którzy nie są zapisani na zajęcia religii, mają w swoich planach zajęć “okienka”, które spędzają w świetlicach, bibliotekach i korytarzach szkolnych, bywa, że wymuszana jest ich obecność na lekcjach obowiązkowych innych klas, co czyni wolność wyboru oraz dostęp do etyki dodatkowo fasadowymi. Są szkoły, w których uczniom wpisuje się „nieobecności” lub „nieobecności usprawiedliwione”, oczekując jednocześnie złożenia przez rodziców/uczniów niezgodnych z prawem oświadczeń negatywnych (traktując udział w katechezie jako obowiązek, z którego ewentualnie można zwolnić).
Organizowanie lekcji religii w czasie realizacji podstawy programowej w przedszkolu oznacza wykluczanie dzieci od 3 do 6 lat z zajęć przedszkolnych w tym czasie. Małe dzieci są wyprowadzane z wspólnych sal na korytarz, do gabinetu dyrektora etc. co powoduje poczucie wykluczenia z grupy, nieuzasadnionej kary, izolację, konflikty rówieśnicze, ostracyzm wewnątrz grupy przedszkolnej.
Wyznanie oraz udział w zajęciach z religii powinny pozostawać sprawą prywatną. W obecnym stanie prawnym okazujemy świadectwo ukończenia szkoły na kolejnych etapach edukacji czy w miejscu pracy, co eliminuje możliwość zachowania w sferze prywatnej informacji o uczestniczeniu w zajęciach z religii, a może negatywnie wpływać na ocenę osoby w procesie kwalifikacyjnym (na skutek umieszczania kreski w rubryce „religia/etyka”). Wielu uczniów zapisuje się na zajęcia z religii poprawiając sobie skutecznie średnią ocen na świadectwie. Jest wysoce niepokojące, jeśli chęć poprawy tzw. średniej jest główną czy wręcz jedyną motywacją do uczęszczania na katechezę, a w dodatku osoby bezwyznaniowe są pozbawiane tej możliwości i tym samym poszkodowane np. w procesie rekrutacji do szkół średnich (szczególnie że realny dostęp do lekcji etyki jest ograniczony).
Nie ma podstaw, by sądzić, że zniesienie praktyk o charakterze dyskryminacyjnym oraz wymuszeń, czy nacisków (wliczanie do średniej ocen należy tu również traktować jako formę nacisku) w sprawie uczestnictwa w lekcjach religii nastąpi oddolnie. Jedynie umieszczenie katechezy przed lub po zajęciach obowiązkowych oraz szczegółowe instrukcje dotyczące zapisów na dodatkowe lekcje z poszanowanie wolności sumienia, konstytucyjnych praw oraz ochrony danych osobowych zapewnią ochronę praw osób bezwyznaniowych i mniejszości wyznaniowych.
W wielu szkołach w Polsce we wszystkich pomieszczeniach szkolnych wisi krzyż. Zdarza się, że modlitwa odmawiana jest na początku lekcji lub zajęć przedszkolnych, a w korytarzach szkolnych następuje zawłaszczenie przestrzeni wspólnej na rzecz eksponowania religijnych prac i wystaw. W jednej ze szkół publicznych w Lublinie na stołówce szkolnej wisi tablica informująca, że kulturalny człowiek modli się przed posiłkiem. W Polsce jest już ponad 1500 szkół i przedszkoli im. Jana Pawła II, w konsekwencji obowiązuje w nich szereg ceremioniałów o charakterze parareligijnym lub stricte religijnym w związku z wybranym patronem.
Szkoła powinna być całkowicie neutralna religijnie. Lekcje religii w placówkach oświatowych miały stanowić wyjątek od tej zasady, nie powinien on jednak być interpretowany rozszerzająco. Nie należy szkoły mylić ze świątynią jakiegokolwiek wyznania. Modlitwa powinna towarzyszyć jedynie lekcjom religii. Symbolika religijna mogłaby się znajdować się ewentualnie w przestrzeni szkolnej, w wypadku przeznaczenia określonej sali do zajęć katechetycznych. Zapobiegałoby to zarazem ekspansji treści religijnych w całej placówce oświatowej.
Rekolekcje oraz udział uczniów w uroczystościach religijnych powinny pozostawać poza systemem edukacji. Brakuje jednoznacznego wskazania, że praktyki religijne nie stanowią części składowej szkolnego (przedszkolnego) procesu nauczania i wychowania. Nie można mieszać obligatoryjnej edukacji szkolnej (przedszkolnej) z praktykami religijnymi, udział w których – zgodnie z art. 53 ust. 6 Konstytucji – powinien mieć charakter dobrowolny. Nauczyciele obarczani są opieką nad uczniami podczas rekolekcji, co narusza wolność ich wyznania i sumienia. Rekolekcje stają się wydarzeniem szkolnym, wykluczającym uczniów należących do grupy bezwyznaniowej oraz mniejszości. Dotyczy to również wizyt hierarchów kościelnych w szkole (tzw. wizyty biskupa), apeli z okazji Dni Papieskich, święcenia plecaków w sali gimnastycznej podczas uroczystości rozpoczęcia roku szkolnego, Balu Wszystkich Świętych etc.
Postulujemy także wprowadzenie państwowej kontroli nad programami nauczania religii oraz nad odpowiednimi podręcznikami ze względu możliwość przekazywania krzywdzących i dyskryminujących treści na lekcjach religii, wzmacnianie postaw skrajnych, fundamentalistycznych, brak kontroli ze strony państwa nad procesem edukacji.
Za niezbędne uważamy wprowadzenie unormowań prawnych związanych ze statusem przedmiotu WDŻ w celu zapobieżenia przekazywaniu treści nacechowanych światopoglądowo/religijnie oraz niezgodnych z ustaleniami nauki. WDŻ jest obecnie często w praktyce trzecią godziną religii w tygodniu. Podstawa programowa jest nacechowana światopoglądowo, a uczniowie pozbawieni realnego dostępu do edukacji seksualnej oraz rzetelnej wiedzy.
Dorota Wójcik – prezeska zarządu
Tomasz Kalbarczyk – koordynator projektu „Równość w Szkole”
W dniu 9 stycznia 2024 r. wpłynęła odpowiedź z Ministerstwa Edukacji Narodowej, w której poinformowano fundację, że obecnie trwają analizy możliwych rozwiązań prawno-organizacyjnych. Ewentualne zmiany powinny nastąpić od nowego roku szkolnego, a rozwiązania legislacyjne zostaną poprzedzone szerokimi konsultacjami społecznymi, w tym z przedstawicielami kościołów i związków wyznaniowych organizujących naukę religii w szkołach.
link wskazany w piśmie: