Rekolekcje organizowane przez proboszcza w sali gimnastycznej – interwencja fundacji w SP w Lusowie

Lublin, 28 lutego 2024 r.

Dyrekcja Szkoły Podstawowej im. gen. Dowbora – Muśnickiego
ul. Nowa 6
62-080 Lusowo
e-mail: KingaGrek-Kowalczyk@splusowo.pl
sekretariat@splusowo.pl

                              Szanowni Państwo,

         Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii w odpowiedzi na prośby zaniepokojonych rodziców i na rzecz przestrzegania w naszym kraju prawa oświatowego, a także na rzecz uwzględnienia i poszanowania praw rodziców i ich dzieci, które nie uczęszczają na lekcje religii rzymskokatolickiej oraz w imię przestrzegania fundamentalnych zasad państwa demokratycznego tj. ochrony praw mniejszości i równości obywateli wobec prawa, zwracam się z prośbą o niewyrażanie zgody organizatorom rekolekcji na dowolne przerywanie zajęć szkolnych rekolekcjami i zapewnienie realnie dobrowolnego udziału w praktykach religijnych.

         Rodzice uczniów otrzymali informację, że w dniach 4-6 marca 2024 r.  w kościele oraz na terenie szkoły w sali gimnastycznej zostaną zorganizowane msze i spotkania rekolekcyjne.

         Zastąpienie lekcji wydarzeniami religijnymi powoduje powstawanie zaległości w nauce, dlatego też wydarzenia o charakterze religijnym powinny być organizowane w czasie pozalekcyjnym, poza budynkiem szkoły.

         Angażowanie nauczycieli – niezależnie od ich światopoglądu – do opieki nad uczniami biorącymi udział w rekolekcjach, wykorzystywanie pomieszczeń szkolnych (sala gimnastyczna) do organizacji praktyk religijnych, pomimo posiadanych przez instytucję Kościoła rzymskokatolickiego szerokich możliwości korzystania z własnych świątyń, wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej i poza obowiązek organizacji lekcji religii oraz narusza podstawowe prawa obywatelskie jak prawo do nieujawniania światopoglądu (nauczyciele).

Żadna religia nie powinna wpływać na działania edukacyjne w polskiej szkole publicznej. Szkoła publiczna winna być szkołą przyjazną dla wszystkich dzieci, niezależnie od światopoglądu ich rodziców i ich samych. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia z dnia 17 maja 1989 r. w art. 10 ust. 1 wyraźnie określa, że  Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii
 i przekonań. 

Jak wskazuje Konstytucja i prawo oświatowe, rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem co do uczestniczenia ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.

            W związku z powyższym szkoła jest zobowiązana ZWOLNIĆ UCZNIÓW Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH tj. zebrać oświadczenia rodziców, którzy zwalniają swoje dzieci z zajęć dydaktycznych w celu odbycia praktyk religijnych jakimi są rekolekcje i dokonać stosownej adnotacji w dzienniku.

Jednocześnie dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Z obowiązujących aktów prawnych wynika wprost, że w czasie rekolekcji w szkołach publicznych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym. Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego tzw. dni dyrektorskie, szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci (obecność jest odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy lub bibliotece szkolnej).

Deklaracja chęci uczestniczenia w lekcjach religii, nawet jeśli została złożona przez rodziców uczniów nie jest jednoznaczna z chęcią uczestniczenia w dowolnych uroczystościach religijnych w przyszłości, jest wyłącznie deklaracją chęci uczestniczenia w lekcjach religii, podobnie nie jest deklaracją światopoglądową, a szkoły nie mają prawa pytać uczniów o wyznanie ani światopogląd.

Z wielu dostępnych badań socjologicznych płynie wniosek, że zdarza się, iż na lekcje religii rzymskokatolickiej rodzice zapisują dzieci np. z powodu umieszczenia ich w planie zajęć w bloku zajęć obowiązkowych. Chcąc uniknąć bezproduktywnego spędzania czasu „samotnie” w świetlicy uczniowie wolą być z rówieśnikami w klasie i traktują religię jak przedmiot szkolny. Nie jest również tajemnicą, że częstą motywacją rodziców i uczniów do udziału w lekcjach religii jest wyższa średnia ocen. W związku z tym rodzice, którzy wyrazili zgodę na udział w lekcjach religii nie wyrażają jednocześnie zgody na udział w praktykach religijnych. Nie jest to bezpośrednio powiązane i uczniowie mają prawo do uczestniczenia w lekcjach religii bez jednoczesnego obowiązku uczestniczenia w mszach czy w rekolekcjach. W przeciwnym razie działanie szkoły przyjęłoby formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost byłaby naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych).

Z korespondencji prowadzonej przez fundację z Ministerstwem Edukacji Narodowej wynika, że wszelkie zajęcia wykraczające poza realizację podstawy programowej a więc m.in. udział uczniów w uroczystościach kościelnych powinny odbywać się za zgodą rodziców. 

Nadmieniam, że wyjścia na wydarzenia religijne związane z uczęszczaniem na zajęcia z religii określonego wyznania, powinny być organizowane przez katechetów. Do fundacji wpływa wiele skarg od nauczycieli, którzy zwracają uwagę na fasadowy charakter „prośby” dyrektorów szkół o opiekę nad uczniami podczas mszy lub w czasie odprowadzania do kościoła. Zwracamy uwagę, że tego rodzaju „prośba”, kierowana przez przełożonego wobec pracowników w sposób zasadniczy łamie zapisy Konstytucji RP Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.1997.78.483) w art 53 ust. 7). Nauczyciel „poproszony” przez przełożonego chcąc odmówić, jednocześnie zdradza,
iż nie należy do wyznania rzymskokatolickiego.

Szkoła realizuje zadania publiczne, ponadto dyrektor szkoły bezsprzecznie uznawany jest za organ władzy publicznej, jako podmiot powołany w drodze ustawy do organizacji i realizacji tych zadań (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 06 marca 2008 r., I OSK 1918/07 , M. Jabłoński, K. Wygoda, Ustawa o dostępie do informacji publicznej – Komentarz, Wrocław 2002). Wobec uznania dyrektora szkoły za organ władzy publicznej, a także mając na uwadze podległość służbową nauczycieli względem dyrektora, zarzut naruszenia art. 53 ust. 7 Konstytucji jest zasadny. Dyrektor żądając udzielenia informacji dotyczących uczestniczenia bądź nieuczestniczenia w wydarzeniu o charakterze religijnym, tym samym domaga się ujawnienia światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania rodziców i uczniów. Jak natomiast przyjęto w doktrynie prawa, „Konstytucja zakazuje organom władzy publicznej nakładania na jakąkolwiek osobę podlegającą prawu RP obowiązku ujawniania w jakikolwiek sposób jej przekonań światopoglądowych, religijnych lub wyznania. Pod pojęciem ujawniania należy rozumieć przekazywanie informacji (w jakiejkolwiek możliwej formie) pozwalającej na identyfikację tych przekonań.” (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz; prof. Bogusław Banaszak, C. H. Beck, Warszawa 2012, art. 53).

Chciałabym również wspomnieć, że w ubiegłych latach nauczyciele przekazywali do fundacji skargi, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia – lub przekazywali „dorozumiane oczekiwanie” – sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli „wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej„. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.

Formalnie organizatorem rekolekcji nie jest ani szkoła czy katecheta lecz proboszcz parafii kościoła katolickiego, która ma osobowość prawną i zatem może przyjąć odpowiedzialność cywilną za przebieg rekolekcji i bezpieczeństwo uczniów przebywających pod opieką proboszcza i osób, którymi się posługuje tj. księży, zakonnic i katechetów lub katechetek. „Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 pkt 5 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, jednostką Kościoła Katolickiego mającą osobowość prawną jest parafia, a jej organem – proboszcz. Powyższy przepis pozostaje w związku z kanonem 532, według którego proboszcz występuje w imieniu parafii w załatwianiu wszystkich czynnościach prawnych„; (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 r., IV CK 108/03). Odpowiednie regulacje dotyczą również parafii pozostałych kościołów, których działalność jest regulowana ustawowo przez Rzeczpospolitą Polską.   

Liczę na zrozumienie i Państwa wrażliwość jako reprezentantów władzy publicznej, proszę również o udzielenie odpowiedzi z zachowaniem formy pisemnej.

Jednocześnie na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach prowadzonej działalności, wnoszę o udostępnienie informacji publicznej poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1. Czy szkoła zebrała od rodziców uczniów zwalniających dzieci na rekolekcje stosowne oświadczenia? Ilu uczniów zostało zwolnionych  na rekolekcje?
2. Czy w dzienniku elektronicznym zostało odnotowane zwolnienie uczniów?
3. Kiedy i w jaki sposób (np. telefonicznie, mailem) dyrekcja szkoły została powiadomiona o terminie rekolekcji przez organizatora? Czy zasady dotyczące organizacji rekolekcji były przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą? Jakie były te ustalenia (prosimy o informacje o formie i treści)?
4. Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły powiadomiła o terminie i sposobie organizacji rekolekcji rodziców i uczniów?
5. Czy rekolekcje będą organizowane na terenie szkoły? Czy to organizator (strona kościelna) zaproponował, że rekolekcje odbędą się na terenie szkoły, w godzinach zajęć szkolnych? Czy dyrektor proponował, aby proboszcz organizował praktyki religijne na terenie parafii?
6. Czy nauczyciele/wychowawcy zostali „poproszeni” przez dyrektora szkoły o opiekę nad uczniami w czasie odbywania przez nich praktyk religijnych?
7. Czy dyrekcja szkoły zwróciła się do nauczycieli z prośbą o opiekę nad uczniami czy przydzieliła opiekę zgodnie z planem zajęć?
8. Ilu nauczycieli nie posiadających skierowania do nauczania religii będzie opiekowało się uczniami podczas rekolekcji?
9. Ilu katechetów będzie opiekowało się uczniami podczas praktyk religijnych?
10. Ilu nauczycieli będzie opiekowało się uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach?
11. Ilu jest uczniów zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024?
12. Ilu uczniów w szkole nie jest zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?

Wskazuję również, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy, określam następujący sposób i formę udostępnienia żądanych informacji, tj. wysyłka na wskazany adres e-mail fundacja.wor@gmail.com,  jako załącznik do korespondencji elektronicznej.

 Z wyrazami szacunku

Dorota Wójcik
 prezeska zarządu

W dniu 11 marca 2024 r. wpłynęła odpowiedź szkoły.

Dyrekcja informuje, że z 519 uczniów zapisanych na religię, 442 zostało zwolnionych przez rodziców na rekolekcje. Zwolnienia uczniów zostały odnotowane w dzienniku.

Proboszcz powiadomił dyrekcję szkoły o terminie rekolekcji w czasie osobistej rozmowy w dniu 23.01.2024 r. Szkoła natomiast powiadomiła rodziców i uczniów dopiero 27.02.2024 r.

Dyrekcja informuje, że to proboszcz zdecydował o tym, że rekolekcje odbywały się na terenie szkoły, w miejsce zajęć dydaktycznych. Dyrektor proponował, aby proboszcz organizował praktyki religijne na terenie parafii.