„Jeśli dziecko nie będzie uczestniczyło w rekolekcjach proszę zgłosić wychowawcy” – interwencja fundacji w SP w Jordanowie

Lublin, 11 marca 2024 r.

Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r.
ul. Kolejowa 7
34-240 Jordanów
e-mail: szkola@spjordanow.pl

                              Szanowni Państwo,

         Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii w odpowiedzi na prośby zaniepokojonych rodziców i na rzecz przestrzegania w naszym kraju prawa oświatowego, a także na rzecz uwzględnienia i poszanowania praw rodziców i ich dzieci, które nie uczęszczają na lekcje religii rzymskokatolickiej oraz w imię przestrzegania fundamentalnych zasad państwa demokratycznego tj. ochrony praw mniejszości i równości obywateli wobec prawa, zwracam się z uprzejmą prośbą o niewyrażanie zgody organizatorom rekolekcji na dowolne przerywanie zajęć szkolnych rekolekcjami a także o zapewnienie realnie dobrowolnego udziału w praktykach religijnych.

         Rodzice uczniów uczęszczających do szkoły otrzymali informację, że w dniach 11-13 marca m.in. na terenie szkoły odbędą się rekolekcje. Jeśli rodzice NIE ŻYCZĄ SOBIE, aby ich dziecko uczestniczyło w praktykach religijnych organizowanych przez parafię na terenie szkoły, muszą zgłosić tę informację do wychowawcy. W przeciwnym razie wszyscy uczniowie zostaną przez nauczycieli zaprowadzeni do kościoła lub na rekolekcyjne spotkania w salach szkolnych.

         Jak wskazuje Konstytucja i prawo oświatowe, rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem co do uczestniczenia ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.

Wychowanie religijne nie jest zadaniem władzy publicznej, ale prawem rodziców. Państwo jedynie stwarza warunki, by umożliwić uczestniczenie dzieci i młodzieży w rekolekcjach, poprzez zwolnienie ich z wypełniania obowiązku szkolnego w tych dniach. Art. 52 ust. 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.                       

Szkoła jest zobowiązana do ZWOLNIENIA UCZNIÓW Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH tj. powinna zebrać oświadczenia rodziców, którzy zwalniają swoje dzieci z zajęć dydaktycznych w celu odbycia praktyk religijnych jakimi są rekolekcje i dokonać stosownej adnotacji w dzienniku.

Jednocześnie dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Z obowiązujących aktów prawnych wynika wprost, że w czasie rekolekcji w szkołach publicznych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym. Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego tzw. dni dyrektorskie, szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci (obecność jest odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy lub bibliotece szkolnej).

Powyższe stanowisko prezentował Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji, gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię.

Deklaracja chęci uczestniczenia w lekcjach religii, nawet jeśli została złożona przez rodziców uczniów nie jest jednoznaczna z chęcią uczestniczenia w dowolnych uroczystościach religijnych w przyszłości, jest wyłącznie deklaracją chęci uczestniczenia w lekcjach religii, podobnie nie jest deklaracją światopoglądową, a szkoły nie mają prawa pytać uczniów o wyznanie ani światopogląd (np. o to który z uczniów NIE BĘDZIE UCZESTNICZYŁ w praktykach religijnych).

W ocenie fundacji Szkoła jest zobowiązana zebrać oświadczenia rodziców, którzy zwalniają swoje dzieci z zajęć dydaktycznych na rekolekcje. Nie powinna natomiast zobowiązywać rodziców do ujawniania swoich przekonań religijnych i wyznania poprzez wymaganie od nich przedstawiania oświadczeń negatywnych w sprawie udziału w praktykach religijnych, ujawniających wrażliwe dane. Zgodnie z art. 53 ust. 7 Konstytucji, nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. Wskazać należy w kontekście przedstawianej sprawy, że zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa i doktryny prawa, dyrektor szkoły jest traktowany jako organ władzy publicznej, jako podmiot powołany w drodze ustawy do wykonywania zadań publicznych.

         Z wielu dostępnych badań socjologicznych płynie wniosek, że zdarza się, iż na lekcje religii rzymskokatolickiej rodzice zapisują dzieci np. z powodu umieszczenia ich w planie zajęć w bloku zajęć obowiązkowych. Chcąc uniknąć bezproduktywnego spędzania czasu „samotnie” w świetlicy uczniowie wolą być z rówieśnikami w klasie i traktują religię jak przedmiot szkolny. Nie jest również tajemnicą, że częstą motywacją rodziców i uczniów do udziału w lekcjach religii jest wyższa średnia ocen. W związku z tym rodzice, którzy wyrazili zgodę na udział w lekcjach religii nie wyrażają jednocześnie zgody na udział w praktykach religijnych. Nie jest to bezpośrednio powiązane i uczniowie mają prawo do uczestniczenia w lekcjach religii bez jednoczesnego obowiązku uczestniczenia w mszach czy w spotkaniach rekolekcyjnych. W przeciwnym razie działanie szkoły przyjęłoby formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost byłaby naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych).

Z korespondencji prowadzonej przez fundację z Ministerstwem Edukacji Narodowej wynika, że wszelkie zajęcia wykraczające poza realizację podstawy programowej a więc m.in. udział uczniów w uroczystościach kościelnych powinny odbywać się za zgodą rodziców. 

Kwestię organizacji rekolekcji reguluje § 10 Rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. (Dz. U. z dnia 24 kwietnia 1992 r. ze zm.). Dyrektor szkoły NIE JEST ORGANIZATOREM REKOLEKCJI i nie jest zobowiązany do udostępniania pomieszczeń szkolnych w celu odbycia praktyk religijnych, szczególnie w CZASIE ZAJĘĆ SZKOLNYCH. Proboszcz nie ma prawa narzucać dyrekcji szkoły dokładnego przedziału czasowego, w którym rekolekcje się odbędą, gdyż zgodnie z rozporządzeniem ma być to przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą.

Ponadto angażowanie nauczycieli – niezależnie od ich światopoglądu – do opieki nad uczniami biorącymi udział w rekolekcjach, wykorzystywanie pomieszczeń szkolnych do organizacji praktyk religijnych, pomimo posiadanych przez instytucję Kościoła rzymskokatolickiego szerokich możliwości korzystania z własnych świątyń, wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej i poza obowiązek organizacji lekcji religii oraz narusza podstawowe prawa obywatelskie jak prawo do nieujawniania światopoglądu (nauczyciele).

Żadna religia nie powinna wpływać na działania edukacyjne w polskiej szkole publicznej. Szkoła publiczna winna być szkołą przyjazną dla wszystkich dzieci, niezależnie od światopoglądu ich rodziców i ich samych. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia z dnia 17 maja 1989 r. w art. 10 ust. 1 wyraźnie określa, że  Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań. Zgodnie z Konstytucją RP art. 25 ust. 2 Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.

         Nadmieniam, że wyjścia na wydarzenia religijne związane z uczęszczaniem na zajęcia z religii określonego wyznania, powinny być organizowane przez katechetów. Do fundacji wpływa wiele skarg od nauczycieli, którzy zwracają uwagę na fasadowy charakter „prośby” dyrektorów szkół o opiekę nad uczniami podczas rekolekcji lub w czasie odprowadzania do/z kościoła. Zwracamy uwagę, że tego rodzaju „prośba”, kierowana przez przełożonego wobec pracowników w sposób zasadniczy łamie zapisy Konstytucji RP Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.1997.78.483) w art 53 ust. 7). Nauczyciel „poproszony” przez przełożonego chcąc odmówić, jednocześnie zdradza, iż nie należy do wyznania rzymskokatolickiego.

Chciałabym również wspomnieć, że w ubiegłych latach nauczyciele przekazywali do fundacji skargi, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia – lub przekazywali „dorozumiane oczekiwanie” – sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli „wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej„. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.

Ponadto zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1,2,3 i 6 ustawy Prawo oświatowe dyrektor odpowiada za organizację i standard opieki „W CZASIE ZAJĘĆ ORGANIZOWANYCH PRZEZ SZKOŁĘ”. Formalnie organizatorem rekolekcji nie jest ani szkoła czy katecheta lecz proboszcz parafii kościoła katolickiego, która ma osobowość prawną i zatem może przyjąć odpowiedzialność cywilną za przebieg rekolekcji i bezpieczeństwo uczniów przebywających pod opieką proboszcza i osób, którymi się posługuje tj. księży, zakonnic i katechetów lub katechetek. „Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 pkt 5 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, jednostką Kościoła Katolickiego mającą osobowość prawną jest parafia, a jej organem – proboszcz. Powyższy przepis pozostaje w związku z kanonem 532, według którego proboszcz występuje w imieniu parafii w załatwianiu wszystkich czynnościach prawnych„; (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 r., IV CK 108/03). Odpowiednie regulacje dotyczą również parafii pozostałych kościołów, których działalność jest regulowana ustawowo przez Rzeczpospolitą Polską.   

Liczę na zrozumienie i Państwa wrażliwość jako reprezentantów władzy publicznej, proszę również o udzielenie odpowiedzi z zachowaniem formy pisemnej.

Jednocześnie na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach prowadzonej działalności, wnoszę o udostępnienie informacji publicznej poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1. Czy szkoła poinformowała rodziców, że jeśli życzą sobie, aby ich dziecko uczestniczyło w rekolekcjach muszą zwolnić je z zajęć SZKOLNYCH? Ilu uczniów zostało zwolnionych na rekolekcje?
2. Czy w dzienniku elektronicznym zostało odnotowane zwolnienie uczniów?
3. Czy w planach zajęć, w dzienniku elektronicznym, uczniowie, którzy nie zostali zwolnieni na rekolekcje oraz ci nieuczęszczający na religię mieli odnotowane zmiany? Jaka informacja została umieszczona w dzienniku w ich planach zajęć?
4. Kiedy i w jaki sposób (np. telefonicznie, mailem) dyrekcja szkoły została powiadomiona o terminie rekolekcji przez organizatora?
5. Czy to organizator (strona kościelna) zaproponował, że rekolekcje odbędą się na terenie szkoły, w godzinach zajęć szkolnych? Czy dyrektor proponował, aby proboszcz organizował praktyki religijne na terenie parafii?
6. Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły powiadomiła o terminie i sposobie organizacji rekolekcji rodziców i uczniów?
7. Czy nauczyciele/wychowawcy zostali „poproszeni” przez dyrektora szkoły o opiekę nad uczniami w czasie odbywania przez nich praktyk religijnych?
8. Czy dyrekcja szkoły zwróciła się do nauczycieli z prośbą o opiekę nad uczniami czy przydzieliła opiekę zgodnie z planem zajęć?
9. Ilu nauczycieli nie posiadających skierowania do nauczania religii opiekuję się uczniami podczas rekolekcji?
10. Ilu katechetów opiekuję się uczniami podczas rekolekcji?
11. Ilu nauczycieli opiekuję się uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach?
12. Dla ilu oddziałów w szkole zajęcia dydaktyczne odbywały się zgodnie z ich planem zajęć?
13. Ilu jest uczniów zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024?
14. Ilu uczniów w szkole nie jest zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?

Wskazuję również, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy, określam następujący sposób i formę udostępnienia żądanych informacji, tj. wysyłka na wskazany adres e-mail fundacja.wor@gmail.com,  jako załącznik do korespondencji elektronicznej.

 Z wyrazami szacunku

Dorota Wójcik
prezeska zarządu

W dniu 24 marca 2024 r. wpłynęła odpowiedź Pani Agnieszki Cieżak, dyrektor szkoły. Dyrekcja potwierdza, że zebrano informacje o zwolnieniach uczniów na rekolekcje i odnotowano zwolnienie w dzienniku. Lekcje po 5 godzinie zostały odwołane, gdyż rodzice uczniów nieuczęszczających na religię zwolnili ich ze szkoły lub uczniowie byli nieobecni. Kilkoro uczniów było w szkole i zorganizowano im zajęcia opiekuńcze lub edukacyjne zgodnie z planem. Nauczyciele opiekowali się uczniami uczestniczącymi w rekolekcjach, na prośbę dyrektora. 459 uczniów uczęszcza na religię, 19 uczniów (3,9%) nie.