Nauczyciele idą na rekolekcje zgodnie z planowymi zajęciami, uczniowie nie są zwalniani z powodu udziału w rekolekcjach, to szkoła decyduje i wyprowadza wszystkich zapisanych na religię – interwencja fundacji w SOSW w Toruniu

Lublin, 4 kwietnia 2025 r.

 Dyrekcja Kujawsko-Pomorskiego Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego
ul. Żwirki i Wigury 15 i 21
87-100 Toruń
e-mail: sekretariat@sosw.torun.pl

            Szanowna Dyrekcjo,

Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii w odpowiedzi na prośby nauczycieli pracujących w zarządzanej przez Państwa placówce oświatowej oraz w imię przestrzegania fundamentalnych praw związanych z wolnością wyznania i sumienia, zwracam się z prośbą o niewyrażanie zgody organizatorom rekolekcji na dowolne przerywanie zajęć szkolnych rekolekcjami i zapewnienie całkowicie dobrowolnego udziału w praktykach religijnych uczniów oraz nauczycieli.

         Według naszej wiedzy wicedyrektorzy przekazali nauczycielom komunikat, iż z powodu rekolekcji organizowanych przez proboszcza lokalnej parafii w dniach 7-9 kwietnia 2025 r. nauczyciele mają obowiązek wyjść z uczniami na rekolekcje według grafiku planowych zajęć. Nauczyciele sprawują nad uczniami opiekę w drodze do kościoła i z kościoła oraz w kościele. Ci, którzy nie chcą być obecni w kościele, nie mają zabezpieczonego przez pracodawcę pomieszczenia (np. w czasie deszczu muszą czekać pod kościołem). W temacie lekcji nauczycielom nakazuje się wpisać: „Udział w Rekolekcjach Wielkopostnych”.

Jak wskazuje Konstytucja RP i prawo oświatowe, rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem co do uczestniczenia ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.

Wychowanie religijne nie jest zadaniem władzy publicznej, ale prawem rodziców. Zwolnienie z lekcji na rekolekcje jest prawem uczniów, ale nie jest obowiązkiem szkoły odwoływanie lekcji (rekolekcje mogą być również zorganizowane w godzinach nie kolidujących z realizacją programu nauczania). Państwo jedynie stwarza warunki, by umożliwić uczestniczenie dzieci i młodzieży w rekolekcjach, poprzez zwolnienie ich z wypełniania obowiązku szkolnego w tych dniach. Art. 52 ust. 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.                          

Dlatego też szkoła powinna zebrać od rodziców informację, życzenie, że chcą skorzystać z ICH PRAWA DO ZWOLNIENIA DZIECKA Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH w celu odbycia praktyk religijnych jakimi są rekolekcje i dokonać stosownej adnotacji w dzienniku (nieobecność usprawiedliwiona, uczeń zwolniony). Deklaracja uczestniczenia w lekcjach religii, nawet jeśli została złożona przez rodziców uczniów, nie jest jednoznaczna z chęcią uczestniczenia w dowolnych uroczystościach religijnych w przyszłości, jest wyłącznie deklaracją chęci uczestniczenia w lekcjach religii, podobnie nie jest deklaracją światopoglądową, a szkoły nie mają prawa pytać uczniów o wyznanie ani światopogląd.

Jednocześnie dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Powyższe stanowisko prezentował Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji, gdy wszyscy uczniowie szkoły są zwolnienie w celu uczestniczenia w rekolekcjach.

Działanie szkoły, która wyprowadza wszystkich uczniów zapisanych na religię do kościoła, przyjmuje formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost jest naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych). Z korespondencji prowadzonej przez fundację z Ministerstwem Edukacji Narodowej wynika, że wszelkie zajęcia wykraczające poza realizację podstawy programowej a więc m.in. udział uczniów w uroczystościach kościelnych powinny odbywać się za zgodą rodziców. 

Organizacja praktyk religijnych to wewnętrzna sprawa związków wyznaniowych, a angażowanie nauczycieli, niezależnie od ich światopoglądu, do opieki nad uczniami biorącymi udział w rekolekcjach wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej i poza obowiązek organizacji lekcji religii oraz narusza podstawowe prawa obywatelskie jak prawo do nieujawniania światopoglądu (nauczyciele).

         Nadmieniam, że wyjścia na wydarzenia religijne związane z uczęszczaniem na zajęcia z religii określonego wyznania powinny być organizowane przez katechetów. Do fundacji wpływa wiele skarg od nauczycieli, w tym z zarządzanej przez Państwa placówki, gdzie nauczyciele zwracają uwagę na fasadowy charakter „prośby” dyrektorów szkół o opiekę nad uczniami podczas rekolekcji lub w czasie odprowadzania do/z kościoła. Zwracamy uwagę, że tego rodzaju „prośba” kierowana przez przełożonego wobec pracowników w sposób zasadniczy łamie zapisy Konstytucji RP Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art 53 ust. 7). Nauczyciel „poproszony” przez przełożonego, chcąc odmówić, jednocześnie zdradza, iż nie należy do wyznania rzymskokatolickiego.

Chcę również wspomnieć, że w ubiegłych latach nauczyciele przekazywali do fundacji skargi, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia lub przekazywali dorozumiane oczekiwanie sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli; (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.

Ponadto zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1,2,3 i 6 ustawy Prawo oświatowe dyrektor odpowiada za organizację i standard opieki „W CZASIE ZAJĘĆ ORGANIZOWANYCH PRZEZ SZKOŁĘ”. Formalnie organizatorem rekolekcji nie jest szkoła ani katecheta lecz proboszcz parafii kościoła katolickiego, która ma osobowość prawną i zatem może przyjąć odpowiedzialność cywilną za przebieg rekolekcji i bezpieczeństwo uczniów przebywających pod opieką proboszcza i osób, którymi się posługuje tj. księży, zakonnic i katechetów lub katechetek. „Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 pkt 5 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, jednostką Kościoła Katolickiego mającą osobowość prawną jest parafia, a jej organem – proboszcz. Powyższy przepis pozostaje w związku z kanonem 532, według którego proboszcz występuje w imieniu parafii w załatwianiu wszystkich czynnościach prawnych” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 r., IV CK 108/03). Odpowiednie regulacje dotyczą również parafii pozostałych kościołów, których działalność jest regulowana ustawowo przez Rzeczpospolitą Polską.   

Tym samym nie powinny się powtarzać zdarzenia polegające na bezpośrednim lub pośrednim przymuszaniu nauczycieli do uczestniczenia w praktykach religijnych  w czasie wykonywania ich pracy.

Szkoła może jedynie poprosić chętnych do opieki nad uczniami uczestniczącymi w praktykach religijnych nauczycieli o wsparcie. Nie może to przyjmować formy obarczania opieką wszystkich zgodnie z grafikiem zajęć planowych. Nauczyciele, którzy nie godzą się na pójście z uczniami do kościoła katolickiego muszą w takiej sytuacji zgłosić tzw. jawny sprzeciw, co z kolei wiąże się z naruszeniem wolności wyznania i z ich obawami poniesienia negatywnych konsekwencji w stosunkach pracodawcy do pracownika.

Lubelski Kurator Oświaty w grudniu 2024 r. opublikował i rozesłał do wszystkich dyrektorów szkół odpowiednie wytyczne w tej sprawie (dostępne tutaj: https://kuratorium.lublin.pl/?akc=akt&op=szcz&id=13824. Kurator m.in. wskazuje, iż: na podstawie § 10 ust. 1 Rozporządzenia uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W tym miejscu wskazać należy, że w aktualnym stanie prawnym jednostka oświatowa nie jest organizatorem rekolekcji wielkopostnych. Jednak w czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Szczegółowe zasady dotyczące organizacji rekolekcji, jak również termin rekolekcji, są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą. W tym zakresie wykluczone są wszelkiego rodzaju działania o charakterze przymuszającym i dyskryminującym wobec uczniów, jak też nauczycieli. 

Liczę na zrozumienie i Państwa wrażliwość jako reprezentantów władzy publicznej, proszę również o udzielenie odpowiedzi z zachowaniem formy pisemnej.

Jednocześnie na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach prowadzonej działalności, wnoszę o udostępnienie informacji publicznej poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1. W jaki sposób szkoła pozyskała informacje, którzy z rodziców chcą skorzystać z prawa do zwolnienia dziecka z zajęć szkolnych w celu odbycia praktyk religijnych (rekolekcji)? Czy zwolnienia zostały przekazane w formie pisemnej czy ustnej? Ilu uczniów zostało zwolnionych na rekolekcje?
2. Ilu jest uczniów zapisanych na lekcje religii rzymskokatolicką w roku szkolnym 2024/2025?
3. Ilu uczniów w szkole nie jest zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2024/2025 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?
4. Czy w dzienniku elektronicznym zostało odnotowane zwolnienie uczniów na rekolekcje?
5. Jaka informacja została zapisana w dzienniku uczniom nieuczestniczącym w rekolekcjach?
6. Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły została powiadomiona o terminie rekolekcji przez organizatora?
7. Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły powiadomiła o terminie i sposobie organizacji rekolekcji rodziców i uczniów?
8. Czy dyrekcja szkoły proponowała proboszczowi, aby organizował praktyki religijne poza czasem zajęć szkolnych?
9. Czy dyrekcja szkoły przydzieliła opiekę nauczycieli nad uczniami zgodnie z planem zajęć?
10. Czy nauczyciel pracujący w zarządzanej przez Państwa placówce może odmówić zaprowadzania uczniów do i z kościoła pomimo, iż twierdzą Państwo, że musi to robić w ramach swoich obowiązków służbowych? W jaki sposób ma zadeklarować odmowę?
11. Ilu nauczycieli nie posiadających skierowania do nauczania religii opiekuje się uczniami podczas rekolekcji?
12. Ilu katechetów opiekuje się uczniami podczas rekolekcji?
13. Ilu nauczycieli opiekuje się uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach?
14. Dla ilu oddziałów w szkole zajęcia dydaktyczne odbywały się zgodnie z ich planem zajęć, a dla ilu zorganizowano jedynie zajęcia opiekuńcze? Ilu uczniów, z ilu oddziałów uczestniczyło w tych zajęciach?

Wskazuję również, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy, określam następujący sposób i formę udostępnienia żądanych informacji, tj. wysyłka na wskazany adres e-mail fundacja.wor@gmail.com,  jako załącznik do korespondencji elektronicznej.

Z poważaniem

Dorota Wójcik
prezeska zarządu