Proboszcz odmawia przyjęcia apostazji bez umieszczenia informacji: „Znam konsekwencje z tym związane, od Kościoła nie potrzebuję żadnych posług teraz i w przyszłości, z pogrzebem włącznie, o swojej decyzji poinformuję najbliższą rodzinę”. Kazał również dopisać w rubryce „otrzymują” – Kuria Metropolitalna w Lublinie i wpisać adres zamieszkania – opinia prawna fundacji

Lublin, dnia 31 października 2023 r.

OPINIA PRAWNA FUNDACJI WOLNOŚĆ OD RELIGII

w przedmiocie procedury apostazji (wystąpienia z Kościoła Katolickiego)

(dalej „OPINIA”)

WYBRANE AKTY PRAWNE:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) – KONSTYTUCJA
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138 z późn. zm.) – K.K.
3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.) – K.C.
4. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 265) – GWARANCJE
5. KODEKS PRAWA KANONICZNEGO promulgowany przez papieża Jana Pawła II w dniu 25 stycznia 1983 roku – KODEKS
6. Uchwała nr 20/370/2015 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 7 października 2015 r. dotycząca wydania Dekretu Ogólnego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła – DEKRET
7. Praktyczne wskazania z dnia 1 grudnia 2020 r. dotyczące ochrony danych osobowych przy wystąpieniach z Kościoła wydane przez KIOD – WSKAZANIA

KLUCZOWE PRZEPISY:

1. ART. 53 UST. 1 i 2 KONSTYTUCJI: Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują
2. ART. 1 UST. 1 GWARANCJI: Obywatele wierzący wszystkich wyznań oraz niewierzący mają równe prawa w życiu państwowym, politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturalnym.
3. ART. 6 UST. 2 GWARANCJI: Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych ani do udziału w nich.
4. ART. 10 UST. 1 GWARANCJI: Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań.
5. ART. 194 K.K.: Kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
6. ART. 23 K.C.: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

STAN FAKTYCZNY i PRAWNY

1. Ponoszona w wiadomości wysłanej za pośrednictwem poczty elektronicznej jest kwestia związana z inicjacją procedury wystąpienia z Kościoła Katolickiego (dalej „PROCEDURA”).
2. W czasie spotkania z proboszczem Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Lubartowie (ul.Lubelskiej 97A, 21-100 Lubartów) Piszący został poinformowany o obowiązku uzupełnienia oświadczenia wygenerowanego ze strony internetowej https://apostazja.eu/ (dostęp 31/10/23) o następujące kwestie:
   • Zawarcia w nim oświadczenia o treści: „Znam konsekwencje z tym związane, od kościoła nie potrzebuję żadnych posług teraz i w przyszłości z pogrzebem włącznie. O swojej decyzji poinformuje najbliższą rodzinę”.
   • dodrukowania tekstu na górze kartki, zawierającego dane adresowe Piszącego (adres zamieszkania).
   • Zawarcia w oświadczeniu dopisku: otrzymują: Kuria Metropolitalna w Lublinie.
3. Zgodnie z wykładnią art. 53 KONSTYTUCJI: „Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania dowolnego światopoglądu, rozciągającego się na sferę bytu i sferę świadomości, poglądu dotyczącego ich powstania, wzajemnych relacji, rozwoju i celu, z czym łączy się również przyjęcie określonego systemu wartości (…) Wolności wyznawania dowolnej religii odpowiada z kolei wolność przyjęcia światopoglądu ateistycznego, deistycznego lub agnostycznego (…) Wolność sumienia i religii prowadząca do pluralizmu światopoglądowego zakłada w sobie wymóg tolerowania, a nawet znoszenia krytycyzmu przez zwolenników określonego światopoglądu ze strony zwolenników innych (…) Możliwość przyjęcia dowolnego światopoglądu i dowolnej religii, będąc konstruowana w komentowanym artykule jako „wolność”, jest typową „wolnością od”, polegającą na uznaniu zasadniczej swobody działania jednostki ludzkiej w tym wymiarze jej osobowości.” (P. Sarnecki [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016, art. 53).
4. Wykładnia art. 194 K.K. jest następująca: „Trzeba ponadto zauważyć, że przedmiotem ochrony objęty został również neutralny stosunek wobec religii, co objawia się w znamieniu „bezwyznaniowości”. W konsekwencji przedmiotem ochrony są wszystkie osoby, niezależnie od ich stosunku wobec religii, tj. osoby wierzące, ateiści, agnostycy, a także ludzie o poglądach obojętnych religijnie (…) Przepis art. 194 k.k. penalizuje dyskryminację ze względu na przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość. Istotą tej dyskryminacji jest „ograniczanie człowieka w jego prawach”, przez co należy rozumieć jak najszerszy zakres ograniczeń praw podmiotowych, a na zasadzie wnioskowania a minori ad maius należy przyjąć, że także całkowite pozbawienie możliwości korzystania z praw podmiotowych (…) Ograniczanie w prawach może nastąpić zarówno w formie działania, jak i zaniechania. Chodzi tu o gwarancję korzystania z wszystkich praw przysługujących człowiekowi na zasadzie równości, niezależnie od ich rangi. Katalog praw podmiotowych ma charakter otwarty, co z kolei czyni przepis art. 194 k.k. normą o charakterze uniwersalnym.” (I. Zgoliński [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, LEX/el. 2023, art. 194). Nieuzasadniona odmowa dokonania apostazji może wypełniać znamiona wskazanego powyżej przestępstwa.
5. Swoboda sumienia jest dobrem osobistym w ujęciu art. 23 K.C. Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie: „1. Dobrem osobistym podlegającym ochronie jako „swoboda sumienia” jest zatem swoboda w zakresie przyjęcia określonego światopoglądu, w tym także przyjęcia określonego wyznania. Na swobodę sumienia osoby wyznającej określoną religię składa się wolność wyrażania swoich przekonań religijnych oraz wykonywania praktyk religijnych. Osoba, która deklaruje się jako niewierząca, nie może wprawdzie oczekiwać, że nie będzie miała kontaktu z osobami wierzącymi, ich praktykami i symbolami religijnymi, bo w życiu społecznym byłoby to równoznaczne z ograniczeniem swobody sumienia osób wierzących, ale może oczekiwać, że nie będzie poddawana praktykom religijnym wbrew swej woli, czy zmuszana do udziału w nich albo do posługiwania się symbolami religijnymi.” (Wyrok SN z 20.09.2013 r., II CSK 1/13, LEX nr 1388592 z glosą aprobującą R. Kaczmarczyk, Ochrona swobody sumienia jako dobra osobistego osoby niewierzącej. Glosa do wyroku SN z dnia 20 września 2013 r., II CSK 1/13, PiP 2017, nr 3, s. 134-141). Nieuzasadniona odmowa dokonania apostazji może naruszać dobra osobiste ODSTĘPCY.
6. PROCEDURA uregulowana jest w zasadzie w treści DEKRETU i WSKAZAŃ, implementowanych na mocy kanonu 455 KODEKSU.
7. Zgodnie z ust. 2 pkt 4 DEKRETU oświadczenie ODSTĘPCY musi zawierać informację, iż ma On świadomość konsekwencji, jakie ów akt pociąga za sobą. Zgodnie z ust. 2, 2.2 WSKAZAŃ: „Z punktu widzenia kanonicznego i prawnego nie wolno tworzyć nadmiernych, biurokratycznych trudności w podjęciu aktu wystąpienia z Kościoła, zaś z perspektywy duszpasterskiej takie zachowanie jest niecelowe. Wystąpienie z Kościoła zgodnie z Dekretem o wystąpieniach z 2015 r. jest wyłącznie formalną procedurą, która zwykle i tak została poprzedzona moralnym i duchowym zerwaniem przez wiernego wspólnoty z Kościołem. Utrudnianie czy uniemożliwiane jej przeprowadzenia nie zmienia faktu odstępstwa.”, oświadczenie ODSTĘPCY zaś musi zawierać „informację o tym, że odstępca ma świadomość kanonicznych konsekwencji, które pociąga za sobą ten akt, np.: brak możliwości przyjmowania sakramentów, zakaz wypełniania funkcji chrzestnego, świadka bierzmowania, czy pozbawienie pogrzebu kościelnego.”.
8. Zarówno z DEKRETU, jak i WSKAZAŃ nie wynika obowiązek precyzyjnego wskazania konsekwencji kanonicznych apostazji. Wystarczające jest wskazanie w oświadczeniu, iż ODSTĘPCA ma ich świadomość.
9. Zawarte wygenerowanym na potrzeby OPINII wzorze ze strony: https://apostazja.eu/ (dostęp 31/10/23) o treści „Znam konsekwencje z tym związane” jest w ocenie FUNDACJI wystarczające.
10. Wymaganie od ODSTĘPCY uzupełnienia oświadczenia o zawarcie w nim treści „Znam konsekwencje z tym związane, od kościoła nie potrzebuję żadnych posług teraz i w przyszłości z pogrzebem włącznie. O swojej decyzji poinformuje najbliższą rodzinę” jest bezpodstawne, nie wynika zarówno z DEKRETU, jak i WYTYCZNYCH. Wskazane postąpienie proboszcza może skutkować odpowiedzialnością cywilną i karną po Jego stronie.
11. Oświadczenie ODSTĘPCY zawierać musi Jego dane osobowe (określane jako dane personalne), vide ust. 2 pkt 1 DEKRETU i z ust. 2, 2.2 WSKAZAŃ. We wskazaniach sprecyzowano: „dane personalne odstępcy – wystarczy imię i nazwisko”.
12. W ust. 2, 2.3. WSKAZAŃ podkreślono: „Oświadczenie trzeba złożyć w parafii stałego lub tymczasowego kanonicznego zamieszkania. Dla jego określenia kluczowe są przepisy kan. 102 § 1 i § 2. Zamieszkanie stałe nabywa się przebywaniem na terenie parafii, gdy: 1) ma ktoś zamiar pozostania w tej parafii na stałe albo 2) zamieszkanie trwało rzeczywiście przez pełnych pięć lat. Tymczasowe zamieszkanie nabywa się przez takie przebywanie na terenie parafii, gdy: 1) ma ktoś zamiar pozostania w przynajmniej przez trzy miesiące albo 2) zamieszkanie przedłużyło się ponad trzy miesiące. Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że stałe lub tymczasowe zamieszkanie traci się przez odejście z miejsca połączone z zamiarem niepowracania (kan. 106). Oznacza to, że samo, nawet długotrwałe, nieprzebywanie na terenie parafii nie pozbawia wiernego zamieszkania. Zamieszkanie kanoniczne jest najmocniej połączone z animus, czyli zamiarem wiernego. Tego zamiaru nie trzeba weryfikować. Żądania udowodnienia zamiaru przez okazanie np. aktów notarialnych nabycia nieruchomości, umów najmu, umów z dostawcami usług może stanowić nieuprawnione zbieranie „danych nadmiarowych” (zob. art. 6 ust. 1 pkt 3) Dekretu o ochronie danych osobowych z 2018 r.). Wystarczy więc oprzeć się na deklaracji odstępcy w tym zakresie.” .
13. W konsekwencji powyższego, żądanie proboszcza w przedmiocie dodrukowania tekstu na górze kartki, zawierającego dane adresowe Piszącego (adres zamieszkania) jest bezpodstawne i niewymagane przepisami DEKRETU i WSKAZAŃ. Wskazywanie danych adresowych ODSTĘPCY pozbawione jest podstawy prawnej, naruszać może także dobro osobiste, jakim jest prawo do prywatności (art. 23 K.C.).
14. Żądanie proboszcza w przedmiocie zawarcia w oświadczeniu dopisku: „otrzymują: Kuria Metropolitalna w Lublinie” nie wynika z żadnego zapisu DEKRETU i WSKAZAŃ.