Kwestię organizacji rekolekcji reguluje § 10 Rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. (Dz. U. z dnia 24 kwietnia 1992 r. ze zm.).
§ 10
- Uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej.
- Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.
- O terminie rekolekcji dyrektor szkoły powinien być powiadomiony przez organizujących rekolekcje na co najmniej miesiąc przed terminem rozpoczęcia rekolekcji.
- Jeżeli na terenie szkoły jest prowadzona nauka religii więcej niż jednego kościoła lub innego związku wyznaniowego, powinny one dążyć do ustalenia wspólnego terminu rekolekcji.
- Szczegółowe zasady dotyczące organizacji rekolekcji, jak również inny termin rekolekcji, są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą.
Powołane przepisy oznaczają, że dyrektor szkoły publicznej ustala z organizatorem rekolekcji zasady organizacji zwolnienia uczniów uczestniczących w rekolekcjach z zajęć szkolnych, w dniach, w których takie rekolekcje mają się odbywać, a o których dyrektor szkoły musi być powiadomiony przez organizatora rekolekcji z co najmniej jednomiesięcznym wyprzedzeniem.
DYREKTOR SZKOŁY NIE ORGANIZUJE REKOLEKCJI
Dyrektor szkoły nie organizuje rekolekcji wielkopostnych, ponieważ jest organem władzy publicznej, a zgodnie z art. 8 ust. 2 Konkordatu zawartego między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r. „Organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego”. Ostatnie zdanie ww. § 10 ust. 1 Rozporządzenia stanowi przy tym o odrębnych ustaleniach między organizującymi rekolekcje a szkołą.
Nie jest możliwie sprawowanie kultu religijnego jakiegokolwiek wyznania w szkole publicznej w czasie trwania zajęć lekcyjnych odbywających się zgodnie z planem lekcji w szkole, w której nie wszyscy rodzice (opiekunowie lub odpowiednio uczniowie) zgłosili pisemną wolę uczestniczenia dzieci w nauce religii jednego wyznania, bowiem prowadziłoby to wprost do naruszenia art. 53 ust. 6 i ust. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z wyrażoną w art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą legalizmu, organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, co jest jednoznacznie rozumiane jako nakaz ścisłej wykładni przepisów kompetencyjnych oraz stosowania zasady „co nie jest im dozwolone, jest zakazane” (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2002 r., K 20/01). Przekroczenie uprawnień dyrektora szkoły publicznej rodzi w tym zakresie bardzo poważne konsekwencje pedagogiczne – organizując rekolekcje, tworzy on wrażenie, że władza publiczna jest powołana do organizacji kultu religijnego, a szkoła publiczna jest instytucją, która organizuje tego rodzaju kult, co może dodatkowo potęgować poczucie dyskryminacji i wykluczenia dzieci bezwyznaniowych lub wyznających religie inne niż katolicka.
KTO UZYSKUJE ZWOLNIENIE Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH Z POWODU REKOLEKCJI?
Rozporządzenie wskazuje, że z prawa do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji, może skorzystać wyłącznie uczeń, który uczeń uczęszcza na naukę religii, a rekolekcje stanowią praktykę tego kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego naukę religii pobiera uczeń.
Oznacza to, że UCZNIOWIE NIEUCZĘSZCZAJĄCY NA RELIGIĘ nie mogą zostać zwolnieni z zajęć dydaktycznych aby np. wziąć udział w rekolekcjach. Nie jest też możliwe uzyskanie zwolnienia przez ucznia uczęszczającego na zajęcia religii takiego kościoła lub związku wyznaniowego, w którym nie ma praktyki odbywania rekolekcji.
Minister Edukacji Narodowej w piśmie z dnia 27 czerwca 2017 r. skierowanym do fundacji wskazuje, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach „są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię”.
Pełną treść pisma znajdą Państwo tutaj: link
Z powyższych przepisów wynika wprost, że w czasie rekolekcji w szkołach publicznych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym.
Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (TZW. DNI DYREKTORSKIE), szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci (ich obecność jest wówczas odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy).
Wówczas szkoła jest zobowiązana jedynie do organizacji zajęć wychowawczo-opiekuńczych, a nie dydaktycznych, pod warunkiem, że do dnia 30 września bieżącego roku szkolnego dyrekcja poinformowała nauczycieli, uczniów oraz ich rodziców o ustalonych w danym roku szkolnym dodatkowych dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych (ust. 3 ww. Rozporządzenia).
UCZEŃ ZAPISANY NA LEKCJE RELIGII NIE MA OBOWIĄZKU WZIĘCIA UDZIAŁU W REKOLEKCJACH
Prawo do zwolnienia z zajęć nie oznacza dla uczniów zapisanych na lekcje religii rzymskokatolickiej obowiązku skorzystania z niego. Szkoła nie może sprawdzać obecności na rekolekcjach. Nie może też ingerować w to, kto i czy w ogóle uczestniczy w rekolekcjach, gdyż może to być wyłącznie autonomiczna decyzja pełnoletniego ucznia lub jego rodziców, jeśli jeszcze pełnoletni nie jest.
Jeśli szkoła w jakikolwiek sposób wywiera nacisk na uczestnictwo w rekolekcjach narusza zapisy Konstytucji RP, która gwarantuje dobrowolność udziału w praktykach religijnych.
NAUCZYCIELE NIE MAJĄ OBOWIĄZKU OPIEKOWAĆ SIĘ UCZNIAMI, KTÓRZY UCZESTNICZĄ W PRAKTYKACH RELIGIJNYCH ORGANIZOWANYCH POZA TERENEM SZKOŁY
W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej co oznacza, że wszystkim uczniom, musi zapewnić skorzystanie ze świetlicy czy zajęć bibliotecznych.
Nie oznacza to jednak, że szkoła musi opiekować się uczniami, którzy korzystają ze zwolnienia z lekcji z powodu rekolekcji, a szczególnie poza terenem szkoły np. w kościele. Dyrektorzy szkół wydają czasem polecenia – lub przekazują „dorozumiane oczekiwanie” – sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanymi przez proboszcza, co prowadzi do poddawania nauczycieli „wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej„. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.
Z chwilą zwolnienia ucznia na wniosek rodziców (lub na wniosek samodzielnej decyzji ucznia powyżej 18 roku życia), to organizator rekolekcji tj. proboszcz parafii miejsca lokalizacji szkoły odpowiada w całości za przebieg rekolekcji, w tym za bezpieczeństwo uczniów. Tym samym nie powinny mieć miejsca zdarzenia polegające na bezpośrednim lub pośrednim przymuszaniu nauczycieli do uczestniczenia w praktykach religijnych w czasie wykonywania ich pracy.
Uczniowie, którzy zostali zwolnieni z zajęć szkolnych mogą również sami dotrzeć na rekolekcje, tak jak często sami opuszczają szkołę po zakończonych zajęciach szkolnych.
Zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach Dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek.
DYREKTOR SZKOŁY NIE POWINIEN WSPÓŁORGANIZOWAĆ REKOLEKCJI NA TERENIE SZKOŁY
Podstawowym i priorytetowym zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom dostępu do edukacji, zgodnie z zatwierdzonymi programami nauczania, w odpowiedniej liczbie godzin. Powyższe stanowi jednocześnie realizację zadań publicznych. W tygodniowym planie lekcji szkoła wyznacza ściśle określone godziny zajęć poszczególnych przedmiotów.
Zastąpienie lekcji wydarzeniami religijnymi, angażowanie nauczycieli niezależnie od ich światopoglądu do udziału w rekolekcjach, wykorzystywanie pomieszczeń szkolnych do organizacji praktyk religijnych (rekolekcje niewątpliwie do nich należą), pomimo posiadanych przez instytucję Kościoła rzymskokatolickiego szerokich możliwości korzystania z własnych świątyń, wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej i zobowiązania dyrektorów szkół zapisane w prawie oświatowym.
ORGANIZOWANIE PRAKTYK RELIGIJNYCH przez związki wyznaniowe nie powinno mieć znacznego wpływu na sytuację uczniów, szczególnie tych, którzy w nich nie uczestniczą. Dyrektor nie powinien podporządkowywać całego życia szkolnego, zmieniać planów zajęć wszystkich uczniów etc. z powodu praktyk religijnych, które przecież mogą odbywać się również w godzinach popołudniowych lub w dni wolne od zajęć szkolnych.
Chociaż praktyka pokazuje, że wielu dyrektorów szkół współuczestniczy w organizacji rekolekcji, należy wyraźnie wskazać, że obowiązujące prawo nie nakłada na nich takiego obowiązku. Jednocześnie Ci sami dyrektorzy pozostają obojętni wobec uczniów nieuczestniczących w rekolekcjach, co powoduje wykluczenie i frustrację.
Pytanie nr 1:
„Syn dziś przyniósł mi karteczkę INFORMUJĘ, ŻE MOJE DZIECKO ….. NIE BĘDZIE UCZESTNICZYŁO W REKOLEKCJACH WIELKOPOSTNYCH W DNIACH …”
Odpowiedź fundacji:
W czasie rekolekcji w szkołach publicznych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym, jeśli nie są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego. Jeśli rekolekcje odbywają się w czasie „dni dyrektorskich”: szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci (ich obecność jest wówczas odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy).
Wówczas szkoła jest zobowiązana jedynie do organizacji zajęć wychowawczo-opiekuńczych, a nie dydaktyczno-wychowawczych, pod warunkiem, że do dnia 30 września dyrekcja poinformowała nauczycieli, uczniów oraz ich rodziców o ustalonych w danym roku szkolnym dodatkowych dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych (ust. 3 ww. Rozporządzenia).
Pytanie o nieuczestniczenie w praktykach religijnych narusza Konstytucję RP art. 57 ust. 7 „Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania” Art. 57 ust. 6 „Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.”
Szkoła nie ma prawa przedstawiać oświadczeń jak wyżej.
Pytanie nr 2:
„W szkole naszego dziecka rekolekcje organizowane są podczas lekcji w szkole. Szkoła nakazuje przebywanie wówczas na świetlicy. Czy to jest zgodne z prawem? Czy można coś z tym zrobić? Czy można podjąć jakieś kroki, dzięki którym dziecko będzie w tym czasie mieć zajęcia dydaktyczne?”
Odpowiedź fundacji:
W imieniu własnym (lub np. kilku rodziców uczniów klasy) … zwracam się z prośbą o zorganizowanie i przeprowadzenie zajęć dydaktycznych w czasie rekolekcji wielkopostnych w dniach … b. r.
Zgodnie z planem zajęć rekolekcje wielkopostne przypadają na trzecią godzinę lekcyjną przez 3 dni, co odpowiada zajęciom z matematyki i j. polskiego. Zgodnie z § 10 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r., w okresie rekolekcji wielkopostnych uczniowie szkół są jedynie zwolnieni z zajęć szkolnych, lecz nie są to dni wolne od zajęć dydaktycznych. Takie stanowisko prezentował Minister Edukacji Narodowej między innymi w piśmie z dnia 27 czerwca 2017 r. skierowanym do organizacji pozarządowej, zajmującej się zagadnieniem równego traktowania w szkole, wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach „są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię”.
Podkreślam również, że czas rekolekcji wielkopostnych mógłby być uznany za dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego. Wówczas szkoła byłaby zobowiązana jedynie do organizacji zajęć wychowawczo-opiekuńczych, a nie dydaktycznych, pod warunkiem, że do dnia 30 września 2022 r. dyrekcja poinformowała nauczycieli, uczniów oraz ich rodziców o ustalonych w danym roku szkolnym dodatkowych dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych (ust. 3 ww. Rozporządzenia) co nie nastąpiło, ponieważ informacja o przebiegu rekolekcji została ogłoszona …….
Ponadto zgodnie z ww. Rozporządzeniem z chwilą zwolnienia ucznia z zajęć szkolnych opiekę nad uczniem przejmuje podmiot prawa cywilnego odpowiedzialny za organizację rekolekcji tj. proboszcz parafii właściwego kościoła, na terenie której znajduje się szkoła. Organizator rekolekcji może zaangażować do pomocy rodziców i nieuzasadniona jest konieczność udziału nauczycieli w rekolekcjach. W związku z tym proszę/prosimy o dyspozycyjność podczas rekolekcji nauczycieli …… (np. matematyki i j. polskiego) w celu prowadzenia odpowiednich zajęć w klasie.
Wyrażam nadzieję na pozytywne rozpatrzenie niniejszej prośby i proszę o odpowiedź z zachowaniem formy pisemnej.
Poniżej znajdziecie szerokie i bardzo solidne opracowanie dotyczące
kwestii prawnych związanych z rekolekcjami, które powstało z inicjatywy Aliny Czyżewskiej.
Jak informuje autorka: „Ta „publikacja” powstała z potrzeby serca, szacunku do prawa i będzie uaktualniana. Nie stoi za nią żadna organizacja ani człowiek czy też bóg. Dokument ma włączoną opcję “komentuj”, więc jak widzisz coś, co warto uzupełnić, poprawić literówki albo z czym warto popolemizować, to pisz. Pamiętaj, że Twoje uwagi będą widoczne dla wszystkich. Można z tego korzystać, kopiować, cytować, udostępniać”.
Link: https://docs.google.com/…/1Cb49lxqFmozdc8TUVCAN…/edit…