W dniu 1 sierpnia 2025 r. fundacja przesłała komentarz do planowanych zmian ministerstwa edukacji w ustawie o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (UD222).
Ze względu na ograniczoną do 4 tys. dozwoloną ilość znaków komentarz jest krótki, jednak mimo wszystko mamy nadzieję, iż udało nam się zawrzeć w nim najważniejsze niepokoje.
Fundacja Wolność od Religii od 14 lat zajmuje się problemami osób bezwyznaniowych w polskim szkolnictwie. Cieszymy się, że w prawie oświatowym znajdą się zapisy chroniące potencjalnie osoby bezwyznaniowe, dużą grupę obywateli, którą reprezentujemy. Szczególnie doceniamy, że pojawił się zapis o prawie każdego ucznia do równego traktowania z innymi uczniami, a także wolność od przemocy i od dyskryminacji ze względu na brak wyznania oraz literalnie wolność sumienia.
Nasze obawy budzi art. 1 pkt 3 projektowanej ustawy, wprowadzający do Prawa Oświatowego rozdział 2a i art. 42a. ust. 2. pkt. 3) i pkt. 4). Treść projektowanego art. 42a ust. 2 pkt 3, stanowić będzie powtórzenie regulacji konstytucyjnych. W ocenie fundacji, jest to zabieg zupełnie zbędny z uwagi chociażby na powszechnie obowiązujący charakter Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Projektowana konstrukcja przepisów budzi wątpliwości również pod względem prawidłowości legislacyjnej.
Fundacja stoi na stanowisku, iż szkoła publiczna winna pozostać neutralna, a umożliwienie praktykowania wyznawanej religii przez uczniów nie może w żadnym wypadku ingerować w wolność sumienia i wyznania innych osób, w tym również uczniów bezwyznaniowych. Proponowane brzmienie zapisu budzi obawy z uwagi na ryzyko dopuszczania na jego gruncie zainicjowania praktyk religijnych (np. podczas lekcji czy na przerwie na korytarzu szkolnym) przez dowolne osoby, w dowolnym czasie. Fundacja dostrzega ryzyko zaistnienia praktycznych problemów związanych z przeciwstawianiem się organizowaniu praktyk religijnych z uwagi na ochronę wolności sumienia i wyznania. Nie byłaby to interpretacja zgodna z intencjami twórców Konstytucji RP i jest ona realnym zagrożeniem dla pokojowej koegzystencji osób o różnych światopoglądach w szkole publicznej.
W perspektywie wielu lat naszej pracy na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli bezwyznaniowych uznajemy, że większym problemem nie jest brak odpowiednich zapisów w ustawie – Prawo oświatowe, tylko brak przestrzegania i egzekucji już istniejącego prawa, problemem jest praktyka polskiego szkolnictwa publicznego i brak odpowiednich reakcji ze strony instytucji państwa, szczególnie brak odpowiedniej reakcji na łamanie praw uczniów przez kuratoria oświaty.
W naszej opinii potrzebne jest wykształcenie odpowiednich kompetencji pracowników szkół i kuratoriów oświaty, a także wprowadzenie instytucjonalnego monitoringu praw człowieka i wolności sumienia w szkołach publicznych oraz zagwarantowanie realnej egzekucji w przypadku łamania praw człowieka przez szkoły.
Spodziewamy się, że kwestii tej nie rozwiąże samo dopisanie w art. 42a. ust. 1. pkt. 18) treści o „prawie do składania skarg i wniosków we wszelkich sprawach związanych z działalnością szkoły”, choć rozumiemy, że ten zapis ma intencję zabezpieczenia uczniów i rodziców przed represjami związanymi z samym złożeniem skargi (a także umożliwienie im skargi, co jest istotne). Przede wszystkim uważamy, że należy zapewnić rodzicom i uczniom rzetelne rozpatrywanie ich skarg, dziś w wielu przypadkach tak się nie dzieje, a kuratoria oświaty wcielają się w rolę adwokatów szkół pozostawiając uczniów i rodziców bezradnych i bezbronnych.
Wśród wielu istotnych i bardzo potrzebnych zapisów opiniowanej propozycji brakuje naszym zdaniem jednej kwestii – neutralnej sfery symbolicznej szkoły, tj. wybór patrona, godła, hymnu, korytarze, sale szkolne oraz strony internetowe i media społeczne itp. wolne od propagandy religijnej i jakiejkolwiek innej. Aktualnie w wielu szkołach ma miejsce dominacja i przemoc symboliczna w rodzaju propagandowych gazetek na korytarzach szkolnych czy krzyży umieszczonych nad godłem państwa w salach lekcyjnych.
Szkoła publiczna powinna pozostawać neutralna światopoglądowo, a organizacja praktyk religijnych całkowicie poza jej gestią, szczególnie przy udziale władz szkolnych.
Dorota Wójcik
Fundacja Wolność od Religii
Projekt ustawy znajdziesz tutaj: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12399703