Lublin, 11 marca 2024 r.
Dyrekcja Szkoły Podstawowej nr 374 im. gen. Piotra Szembeka w Warszawie
e-mail: sp374@sp374.pl
Szanowni Państwo,
Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii w odpowiedzi na prośby zaniepokojonych rodziców i na rzecz przestrzegania w naszym kraju prawa oświatowego, a także na rzecz uwzględnienia i poszanowania praw mniejszości, rodziców i ich dzieci, które nie uczęszczają na zajęcia religii rzymskokatolickiej a także nauczycieli oraz w imię przestrzegania fundamentalnych zasad państwa demokratycznego tj. ochrony praw mniejszości i równości obywateli wobec prawa, zwracam się z prośbą o niewyrażanie zgody organizatorom rekolekcji na dowolne przerywanie zajęć szkolnych rekolekcjami i zapewnienie całkowicie dobrowolnego udziału w praktykach religijnych.
Rodzice uczniów otrzymali informację, że w dniach 11-13 marca 2024 r. w miejsce zaplanowanych zajęć dydaktycznych, odbędą się rekolekcje, a uczniowie, którzy są zapisani na lekcje religii „idą do kościoła pod opieką nauczycieli, z którymi w danym czasie mają lekcje”. Pozostali uczniowie kierują się do świetlicy (wiemy, że po interwencji rodziców dyrekcja zaproponowała jednak zajęcia edukacyjne).
Dyrekcja informuje zaniepokojonych rodziców, że: „W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczo – wychowawczej. Oznacza to, że w dniach, w których odbywają się rekolekcje, szkoła nie jest zwolniona z zapewnienia uczniom opieki czy zajęć wychowawczych. Realizowana w tym czasie przez szkołę funkcja opiekuńczo-wychowawcza jest adresowana do wszystkich uczniów, uczestniczących i nieuczestniczących w rekolekcjach.”
Interpretacja powyższa jest niezgodna ze znanymi fundacji wcześniejszymi interpretacjami Ministerstwa Edukacji, a także Rzecznika Praw Obywatelskich. Dzisiejszy minister sprawiedliwości podczas pełnienia obowiązków RPO co najmniej dwukrotnie zwracał się w tym kontekście do MEN o zapewnienie ochrony praw nauczycieli. Również w opinii fundacji interpretacja ta jest niezgodna z literą polskiego i międzynarodowego prawa oraz godzi w podstawowe prawa i wolności nauczycieli.
W dniu 1 lutego 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował pismo do Anny Zalewskiej Minister Edukacji Narodowej informując, że przekazał wojewódzkim kuratorom oświaty wystąpienie związane z uczestnictwem nauczycieli w uroczystościach religijnych. Rzecznik podnosił, iż przepis § 10 rozporządzenia MEN w sprawie warunków i sposobu nauczania religii w szkołach publicznych, który przyznaje uczniom uczęszczającym na lekcje religii zwolnienie na udział w rekolekcjach budzi liczne wątpliwości.
Według rzecznika PRZEPIS TEN WYKRACZA POZA UPOWAŻNIENIE ZAWARTE w art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. W przepisie ustawowym, użyto pojęcia „organizowanie nauki religii”, w ramach którego nie mieści się „udział w rekolekcjach” i wskazane byłoby uregulowanie na poziomie ustawowym, że ZWOLNIENIE Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH W CELU ODBYCIA REKOLEKCJI JEST PRZYZNAWANE NA ŻYCZENIE RODZICÓW – tak jak ma to miejsce w przypadku organizowania lekcji religii. Art. 12 ust. 2 stanowi, iż minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określi w drodze rozporządzenia warunki i sposób wykonywania przez szkoły publiczne zadania polegającego na organizowaniu nauki religii na życzenie rodziców bądź samych uczniów. REKOLEKCJE SĄ FORMĄ PRAKTYKI RELIGIJNEJ I STANOWIĄ KWESTIĘ WYKRACZAJĄCĄ POZA ZAKRES ŚCIŚLE ROZUMIANEJ NAUKI RELIGII W SZKOLE.
Zmiana Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach dokonana w czerwcu 2017 r. przez minister Annę Zalewską, zgodnie z uzasadnieniem Rozporządzenia zmieniającego, miała w założeniu dotyczyć dostosowania przepisów Rozporządzenia do nowego ustroju szkolnego, a zmiany – jak czytamy w uzasadnieniu – „mają charakter przede wszystkim dostosowujący i doprecyzowujący dotychczasowe przepisy”. Jednak, jak wynika z dokumentacji procesu legislacyjnego[1], przygotowując w odpowiedzi na projekt Rozporządzenia zmieniającego MEN, pismem z dnia 10 marca 2017 r. Przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego Komisji Episkopatu Polski zgłosił uwagi obejmujące propozycję zmiany § 10 ustęp 1 Rozporządzenia m.in. poprzez wykreślenie zdania – „Pieczę nad uczniami w tym czasie zapewniają katecheci„ i zastąpienie go zdaniem „W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej„ oraz skreślenie słowa „kolejnych” w odniesieniu do dni, w których mają odbywać się rekolekcje. Należy podkreślić, że z pisma Przewodniczącego Komisji Wychowania KKEP z dnia 10 marca 2017 r. wynika jednoznacznie, że jedynym uzasadnieniem proponowanych zmian jest „potrzeba zorganizowania rekolekcji poza okresem Wielkiego Postu” a „decyzja o terminie byłaby podejmowana w uzgodnieniu pomiędzy parafią a dyrektorem szkoły, z zachowaniem dotychczasowych zasad.”
W następstwie wyżej referowanego pisma i zapewne również w nawiązaniu do pisma Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 27.01.2017 r. oraz pisma z 4 maja 2017 r. skierowanego do Ministra Edukacji Narodowej, w którym to Rzecznik wskazał, że § 10 rozporządzenia jest co do zasady przepisem niekonstytucyjnym, bowiem wykracza poza upoważnienie ustawowe z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty i jednocześnie, że „Pożądane byłoby również wskazanie na poziomie ustawowym, że zwolnienie z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji jest przyznawane na życzenie rodziców” – Anna Zalewska, Minister Edukacji Narodowej dokonała zmian § 10 Rozporządzenia. Powyższy przepis § 10 Rozporządzenia po zmianach jest zbieżny z wezwaniem rzecznika co do sformalizowania zasad zwolnienia uczniów z zajęć szkolnych i w konsekwencji rodzice (i odpowiednio uczniowie po ukończeniu 18 roku życia) mogą wyrazić pisemną wolę zwolnienia ucznia z zajęć szkolnych na czas rekolekcji, a szkoła powinna odnotować takie zwolnienie w dokumentacji szkolnej.
Powyższe stanowisko prezentował Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach „są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię” (oraz są zwolnieni na rekolekcje – należałoby uzupełnić, po uściśleniu tematu).
Z powyższych przepisów wynika wprost, że w czasie rekolekcji wielkopostnych w szkołach publicznych zajęcia odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym. Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci, których obecność jest odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy.
W związku ze zmienionymi w 2017 roku przepisami § 10 rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii, na wniosek i po myśli Przewodniczącego Komisji Wychowania Katolickiego Komisji Episkopatu Polski, nie powinno już budzić wątpliwości, że z chwilą zwolnienia ucznia na wniosek rodziców (lub ucznia powyżej 18 roku życia) to ORGANIZATOR REKOLEKCJI tj. proboszcz parafii miejsca lokalizacji szkoły odpowiada w całości za przebieg rekolekcji, w tym za bezpieczeństwo uczniów, a w czasie rekolekcji szkoła normalnie realizuje program zajęć, nawet w przypadkach, gdy większość lub znaczna część uczniów uczestniczy w tym samym czasie w rekolekcjach.
Tym samym nie powinny się już powtarzać zdarzenia polegające na bezpośrednim lub pośrednim przymuszaniu nauczycieli do uczestniczenia w praktykach religijnych w czasie wykonywania ich pracy.
Zgodnie z brzmieniem przedmiotowego rozporządzenia ministra edukacji uczestniczenie lub nieuczestniczenie w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek w jakiejkolwiek formie. Chcielibyśmy, aby te słowa, od 30 lat konsekwentnie pomijane w imię obrony interesów Kościoła katolickiego przestały być martwym zapisem. Występując w imieniu dużej grupy obywateli – osób bezwyznaniowych, oczekujemy że dyrektor uwzględni potrzebę faktycznej równości praw obejmujących również tą grupę obywateli, zgodnie z wnioskami Rzecznika Praw Obywatelskich, a dziś ministra sprawiedliwości koalicyjnego rządu.
Wnosimy o niezmuszanie nauczycieli do prowadzenia opieki w drodze do/z oraz w kościele, gdyż opiekę nad uczniami obejmują rodzice dzieci lub delegowani przez proboszcza katecheci będący w jego dyspozycji. Praktyki religijne poza organizowanymi w szkole lekcjami religii, mogą odbywać się wyłącznie po zwolnieniu uczniów z zajęć szkolnych. Nie jest przecież możliwe sprawowanie kultu religijnego jakiegokolwiek wyznania w szkole publicznej w czasie trwania zajęć lekcyjnych.
Jak wskazuje konstytucja i prawo oświatowe rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem co do uczestniczenia ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że Uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.
W związku z powyższym szkoła jest zobowiązana zebrać oświadczenia od rodziców, którzy zwalniają swoje dzieci z zajęć dydaktycznych na rekolekcje i dokonać stosownej adnotacji w dzienniku szkolnym.
Jednocześnie dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców, szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Oferowanie biernego pobytu uczniów w sali gimnastycznej nie jest rozwiązaniem, którego rodzice oczekują od dyrekcji szkoły publicznej, gdyż podstawowym i priorytetowym zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom dostępu do edukacji. Zastąpienie lekcji wydarzeniami religijnymi powoduje powstawanie zaległości w nauce, dlatego też wydarzenia te powinny być organizowane w czasie pozalekcyjnym. Żadna religia nie powinna wpływać na działania edukacyjne w polskiej szkole publicznej. Szkoła publiczna winna być szkołą przyjazną dla wszystkich dzieci, niezależnie od światopoglądu ich rodziców i ich samych. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia z dnia 17 maja 1989 r. w art. 10 ust. 1 wyraźnie określa, że Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim, neutralnym w sprawach religii i przekonań.
Deklaracja chęci uczestniczenia w lekcjach religii, nawet jeśli została złożona przez rodziców uczniów nie jest jednoznaczna z chęcią uczestniczenia w dowolnych uroczystościach religijnych w przyszłości, jest wyłącznie deklaracją chęci uczestniczenia w lekcjach religii, podobnie nie jest deklaracją światopoglądową, a szkoły nie mają prawa pytać uczniów o wyznanie ani światopogląd.
Z wielu dostępnych badań socjologicznych płynie wniosek, że zdarza się, iż na lekcje religii rzymskokatolickiej rodzice zapisują dzieci np. z powodu umieszczenia ich w planie zajęć w bloku zajęć obowiązkowych. Chcąc uniknąć bezproduktywnego spędzania czasu „samotnie” w świetlicy uczniowie wolą być z rówieśnikami w klasie i traktują religię jak przedmiot szkolny. Nie jest również tajemnicą, że częstą motywacją rodziców i uczniów do udziału w lekcjach religii jest wyższa średnia ocen. W związku z tym rodzice, którzy wyrazili zgodę na udział w lekcjach religii nie wyrażają jednocześnie zgody na udział w praktykach religijnych. Nie jest to bezpośrednio powiązane i uczniowie mają prawo do uczestniczenia w lekcjach religii bez jednoczesnego obowiązku uczestniczenia w mszach czy w rekolekcjach. W przeciwnym razie działanie szkoły przyjęłoby formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost byłaby naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych).
Korespondencja prowadzona przez fundację z Ministerstwem Edukacji Narodowej potwierdza, że wszelkie zajęcia wykraczające poza realizację podstawy programowej a więc m.in. udział uczniów w uroczystościach kościelnych powinny odbywać się za zgodą rodziców.
Nadmieniam, że wyjścia na wydarzenia religijne
związane z uczęszczaniem na zajęcia z religii określonego wyznania, powinny być
organizowane przez katechetów. Do
fundacji wpływa wiele skarg od nauczycieli, którzy zwracają uwagę na fasadowy
charakter „prośby” dyrektorów szkół o opiekę nad uczniami podczas mszy lub w
czasie odprowadzania do kościoła. Zwracamy uwagę, że tego rodzaju „prośba”, kierowana przez
przełożonego wobec pracowników w sposób zasadniczy łamie zapisy Konstytucji RP Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy
publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub
wyznania (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.1997.78.483) w art 53 ust. 7). Nauczyciel
„poproszony” przez przełożonego chcąc odmówić, jednocześnie zdradza,
iż nie należy do wyznania rzymskokatolickiego.
Szkoła realizuje zadania publiczne, ponadto dyrektor szkoły bezsprzecznie uznawany jest za organ władzy publicznej, jako podmiot powołany w drodze ustawy do organizacji i realizacji tych zadań (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 06 marca 2008 r., I OSK 1918/07 , M. Jabłoński, K. Wygoda, Ustawa o dostępie do informacji publicznej – Komentarz, Wrocław 2002). Wobec uznania dyrektora szkoły za organ władzy publicznej, a także mając na uwadze podległość służbową nauczycieli względem dyrektora, zarzut naruszenia art. 53 ust. 7 Konstytucji jest zasadny. Dyrektor żądając udzielenia informacji dotyczących uczestniczenia bądź nieuczestniczenia w wydarzeniu o charakterze religijnym, tym samym domaga się ujawnienia światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania rodziców i uczniów. Jak natomiast przyjęto w doktrynie prawa, „Konstytucja zakazuje organom władzy publicznej nakładania na jakąkolwiek osobę podlegającą prawu RP obowiązku ujawniania w jakikolwiek sposób jej przekonań światopoglądowych, religijnych lub wyznania. Pod pojęciem ujawniania należy rozumieć przekazywanie informacji (w jakiejkolwiek możliwej formie) pozwalającej na identyfikację tych przekonań.” (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz; prof. Bogusław Banaszak, C. H. Beck, Warszawa 2012, art. 53).
Nauczyciele przekazują do fundacji skargi, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia – lub przekazywali „dorozumiane oczekiwanie” – sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli „wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej„. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.
Organizatorem rekolekcji nie jest ani szkoła ani katecheta lecz proboszcz parafii kościoła katolickiego, która ma osobowość prawną i zatem może przyjąć odpowiedzialność cywilną za przebieg rekolekcji i bezpieczeństwo uczniów przebywających pod opieką proboszcza i osób, którymi się posługuje tj. księży, zakonnic i katechetów lub katechetek. „Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 pkt 5 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, jednostką Kościoła Katolickiego mającą osobowość prawną jest parafia, a jej organem – proboszcz. Powyższy przepis pozostaje w związku z kanonem 532, według którego proboszcz występuje w imieniu parafii w załatwianiu wszystkich czynnościach prawnych„; (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 r., IV CK 108/03). Odpowiednie regulacje dotyczą również parafii pozostałych kościołów, których działalność jest regulowana ustawowo przez Rzeczpospolitą Polską.
Dodatkowo, na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach prowadzonej działalności, wnoszę o udostępnienie informacji publicznej poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:
- Czy szkoła zebrała od rodziców uczniów zwalniających dzieci na rekolekcje stosowne oświadczenia?
- Czy w dzienniku elektronicznym zostało odnotowane zwolnienie uczniów?
- Kiedy dyrekcja szkoły została powiadomiona o terminie rekolekcji przez organizatorów?
- Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły powiadomiła o terminie i sposobie organizacji rekolekcji rodziców i uczniów?
- Czy nauczyciele/wychowawcy zostali „poproszeni” przez dyrektora szkoły o opiekę nad uczniami w czasie odbywania przez nich praktyk religijnych?
- Ilu nauczycieli nie posiadających skierowania do nauczania religii opiekuję się uczniami podczas rekolekcji?
- Ilu nauczycieli opiekowało się uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach?
- W jakich zajęciach edukacyjnych uczestniczyli uczniowie, którzy nie zostali zwolnieni na rekolekcje przez rodziców?
- Ilu jest uczniów zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?
- Ilu uczniów zostało zwolnionych na rekolekcje (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?
- Ilu uczniów w szkole nie jest zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?
Wskazuję również, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.
Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy, określam następujący sposób i formę udostępnienia żądanych informacji, tj. wysyłka na wskazany adres e-mail fundacja.wor@gmail.com, jako załącznik do korespondencji elektronicznej.
Z wyrazami szacunku
Dorota Wójcik
prezeska zarządu
[1] http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12295952/katalog/12419374#12419374)
W dniu 26 marca 2024 r. skierowaliśmy do szkoły przedsądowe wezwanie do wykonania obowiązku.
W dniu 3 kwietnia 2024 r. wpłynęła odpowiedź od Pani Lilly Foty-Giedz, dyrektor szkoły. Pani dyrektor informuje fundację, że w jej opinii wyrażenie zgody rodzica na udział w lekcjach religii jest tożsame ze zgodą na udział w rekolekcjach. Uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach opiekowali się nauczyciele, którzy NIE WYRAZILI CHĘCI SPRAWOWANIA OPIEKI NAD UCZNIAMI PODCZAS REKOLEKCJI. Na religię ne jest zapisanych 156 uczniów, co stanowi 29,6%.
