Lublin, 8 maja 2025 r.
Kuratorium
Oświaty w Rzeszowie
ul. Grunwaldzka 15
35-959 Rzeszów
e-mail: kuratorium@ko.rzeszow.pl
WNIOSEK O PRZEPROWADZENIE DZIAŁAŃ NADZORCZYCH
Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w odpowiedzi na prośby zaniepokojonych rodziców, na podstawie art. 55 ust. 2 pkt 5 Prawa oświatowego z dnia 14 grudnia 2016 r., zgodnie z którym nadzorowi podlega w szczególności przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach, a także na rzecz uwzględnienia i poszanowania praw mniejszości, rodziców i ich dzieci, które nie uczęszczają na lekcje religii rzymskokatolickiej oraz w imię przestrzegania fundamentalnej zasady państwa demokratycznego tj. ochrony praw mniejszości i równości obywateli wobec prawa, zwracam się do Państwa z wnioskiem o podjęcie działań nadzorczych w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 5 SZKOŁA PODSTAWOWA nr 23 w Rzeszowie, 35-310 ul. Bpa. J. Pelczara 3.
We wskazanej placówce rekolekcje wielkopostne zostały zorganizowane w dniach 10-11.04.2025 r. w miejsce planowych zajęć dydaktycznych (harmonogram w załączeniu). Zgodnie z harmonogramem, o którym rodzice klas szóstych zostali poinformowani dopiero na 3 dni przed wydarzeniem, w pierwszym dniu rekolekcji zajęcia szkolne zostały odwołane a uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach mogli w tym czasie skorzystać z zajęć organizowanych przez świetlicę lub bibliotekę, a w drugim odwołane częściowo, tj. po 3 godzinie lekcyjnej. W dziennikach uczniów w opisie przedmiotu zajęć, w miejsce regularnych lekcji, została umieszczona informacja: Rekolekcje wielkopostne.
Ponadto dyrektor tłumaczył, że rekolekcje „tak jak dzień dziecka są propozycją skierowaną do wszystkich uczniów” (sic!). Zwracamy uwagę, iż rekolekcje nie mogą być skierowane do wszystkich uczniów, gdyż wyłącznie Ci, którzy uczęszczają na religię danego wyznania mogą skorzystać z prawa do zwolnienia z regularnych lekcji. Co ważne, mają prawo, nie obowiązek. Mogą, ale nie muszą z tego prawa skorzystać. Uczniowie, którzy nie uczęszczają na religię, nie mogą uzyskać zwolnienia z zajęć szkolnych w oparciu o przepisy rozporządzenia.
Wychowawcy wraz z dyrekcją szkoły wymagali od rodziców uczniów, którzy nie byli obecni na rekolekcjach, ani w świetlicy/bibliotece usprawiedliwienia nieobecności (sprawdzano obecność podczas wykonywania praktyk religijnych?).
Według wyjaśnień dyrektora szkoły uczniowie, którzy pozostali w domu w czasie zajęć szkolnych oznaczonych: rekolekcje wielkopostne (sic!) otrzymali nieobecność nieusprawiedliwiona, a po ich usprawiedliwieniu miano zmienić status na “zwolniony”. Uczniowie korzystający z zajęć świetlicowych otrzymali obecność w dzienniku świetlicowym, natomiast w e-dzienniku “nieobecność usprawiedliwioną”.
Wszyscy uczniowie zapisani na lekcje religii katolickiej zostali zabrani przez wychowawców do kościoła w celu odbycia praktyk religijnych. Szkoła przed wydarzeniem nie spełniła obowiązku zebrania od rodziców zwolnień dzieci z zajęć szkolnych. Dzieci zostały wyprowadzone przez nauczycieli na podstawie decyzji dyrekcji szkoły, która uważa, że zapisanie dziecka na zajęcia religii jest deklaracją wiary i jednoczesną zgodą na jego uczestnictwo we wszelkich praktykach religijnych w przyszłości. Ponadto dyrektor przydzielił opiekę wychowawcom obligatoryjnie, bez względu na ich światopogląd. Wychowawcy „zniknęli” ze szkoły i spędzali czas na praktykach religijnych, co również rodzi poważne pytania w kwestii praw człowieka.
Stanowi to, poza naruszeniem Konstytucji RP i prawa oświatowego, naruszenie zasady legalizmu. Zgodnie z wyrażoną w art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą legalizmu, organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, co jest jednoznacznie rozumiane jako „nakaz ścisłej wykładni przepisów kompetencyjnych oraz stosowania zasady „co nie jest im dozwolone, jest zakazane” (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 maja 2002 r., K 20/01).
Konstytucja RP wskazuje, że „rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania” (art. 48 ust. 1) Prawo oświatowe stanowi, że rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem uczestnictwa ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że „uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie”.
W związku z powyższym szkoła jest zobowiązana zebrać od rodziców dzieci zapisanych na religię informację w sprawie korzystania przez nich z prawa do zwolnienia z zajęć szkolnych dziecka w celu odbycia praktyk religijnych jakimi są rekolekcje i dokonać stosownej adnotacji w dzienniku (uczeń zwolniony).
Działanie szkoły, która wyprowadza wszystkich uczniów zapisanych na religię do kościoła, przyjmuje formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost jest naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 „Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych”).
Warto przypomnieć, że szkoła nie ma prawa zbierać oświadczeń negatywnych w sprawie „nie brania udziału” w praktykach religijnych. To jest sytuacja analogiczna wobec organizacji lekcji religii, gdzie szkoła, zgodnie z rozporządzeniem powinna wyłącznie przyjmować dobrowolne deklaracje zapisania dziecka na religię.
Dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Z obowiązujących aktów prawnych wynika wprost, że w czasie rekolekcji w szkołach publicznych zajęcia odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym.
Powyższe stanowisko prezentował również Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach „są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji, gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię”. Oferowanie uczniom nieuczęszczającym na religię zajęć świetlicowych czy bibliotecznych nie jest równoznaczne z zapewnieniem zajęć edukacyjnych, a przede wszystkim sprzyja poczuciu wykluczenia ze względu na światopogląd. Ponadto w harmonogramie znajduje się zapis, iż uczniowie „mogą” skorzystać z opieki, nie że muszą być obecni w szkole podczas kiedy wychowawcy wychodzą na zajęcia pod nazwą „rekolekcje wielkopostne”.
W opinii fundacji i rodziców uczniów niezapisanych na religię opisywana sytuacja nosi cechy segregacji i dyskryminacji wobec uczniów, którzy nie uczestniczyli w uroczystości religijnej.
Dyrektor tłumaczył rodzicom, że rekolekcje umieszczone zostały w Kalendarzu Szkolnym, publikowanym do 30 września 2024 r. czyli organizator już w ubiegłym roku kalendarzowym poinformował szkołę, kiedy odbędą się ta uroczystość religijna. W takiej sytuacji dyrektor mógł rozważyć ogłoszenie „dni dyrektorskich”, aby nie wykluczać uczniów niekorzystających ze zwolnienia na rekolekcje.
W opinii fundacji takie zaangażowanie dyrekcji szkoły jest również złamaniem art. 25 ust. 2 Konstytucją RP, który stwierdza, iż „władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym”.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 1,2,3 i 6 ustawy Prawo oświatowe dyrektor odpowiada za organizację i standard opieki w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Formalnie organizatorem rekolekcji nie jest ani szkoła ani katecheta lecz proboszcz parafii kościoła katolickiego, która ma osobowość prawną i zatem może przyjąć odpowiedzialność cywilną za przebieg rekolekcji i bezpieczeństwo uczniów przebywających pod opieką proboszcza i osób, którymi się posługuje tj. księży, zakonnic i katechetów lub katechetek. Zgodnie bowiem z art. 7 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 pkt 5 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, „jednostką Kościoła Katolickiego mającą osobowość prawną jest parafia, a jej organem – proboszcz. Powyższy przepis pozostaje w związku z kanonem 532, według którego proboszcz występuje w imieniu parafii w załatwianiu wszystkich czynnościach prawnych”; (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2004 r., IV CK 108/03). Odpowiednie regulacje dotyczą również parafii pozostałych kościołów, których działalność jest regulowana ustawowo przez Rzeczpospolitą Polską.
Organizacja praktyk religijnych to wewnętrzna sprawa związków wyznaniowych, a angażowanie nauczycieli – niezależnie od ich światopoglądu – do opieki nad uczniami biorącymi udział w mszy rzymskokatolickiej wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej i poza obowiązek organizacji lekcji religii, narusza zasadę legalizmu oraz podstawowe prawa obywatelskie jak prawo do nieujawniania światopoglądu.
Wciąż napływają do fundacji skargi od nauczycieli, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia lub przekazywali dorozumiane oczekiwanie sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli; (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.
W opinii fundacji wymaganie przez pracodawcę – szkołę publiczną zgłoszenia jawnego sprzeciwu w tej kwestii jest złamaniem konstytucyjnego prawa do nieujawniania światopoglądu przez władzą publiczną.
W sytuacji podległości służbowej pracownicy często zgadzają się na różnego rodzaju formy przemocy ze strony pracodawcy. Czasem jest to kwestia kilku lat, kiedy odważą się wszcząć kroki prawne składając oskarżenie o mobbing czy nawet przemoc seksualną (patrz kampania: „me too”). Brak oficjalnych skarg nigdy nie może być usprawiedliwieniem dla beztroski dyrektorów i innych pracowników instytucji publicznych a także nadzorczych. Każde tego rodzaju zgłoszone podejrzenie, również przez organizacje pozarządowe, musi wzbudzać szczególne zainteresowanie władzy publicznej i być przedmiotem głębokiej analizy.
Lubelski Kurator Oświaty w grudniu 2024 r. opublikował i rozesłał do wszystkich dyrektorów szkół odpowiednie wytyczne w tej sprawie (wytyczne dostępne są pod adresem: https://kuratorium.lublin.pl/?akc=akt&op=szcz&id=13824.) Kurator wskazuje m.in., iż: „na podstawie § 10 ust. 1 Rozporządzenia uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W tym miejscu wskazać należy, że w aktualnym stanie prawnym jednostka oświatowa nie jest organizatorem rekolekcji wielkopostnych. Jednak w czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Szczegółowe zasady dotyczące organizacji rekolekcji, jak również termin rekolekcji, są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą. W tym zakresie wykluczone są wszelkiego rodzaju działania o charakterze przymuszającym i dyskryminującym wobec uczniów, jak też nauczycieli.”
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej formułuje zakaz dyskryminacji i wskazuje na równość wszystkich obywateli. Religia rzymskokatolicka może być przedmiotem nauczania, jednak zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, jednak „uczestniczenie lub nieuczestniczenie w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek w jakiejkolwiek formie”.
Ponadto podstawowym i priorytetowym zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom dostępu do edukacji, zgodnie z zatwierdzonymi programami nauczania, w odpowiedniej liczbie godzin. Powyższe stanowi jednocześnie realizację zadań publicznych. W tygodniowym planie zajęć szkoła wyznacza ściśle określone godziny zajęć poszczególnych przedmiotów, a zastąpienie lekcji wydarzeniami religijnymi stanowi odejście od ww. zasad i powoduje powstawanie zaległości w realizowanym materiale.
W związku z powyższym wnosimy o:
– przeprowadzenie kontroli doraźnej w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 5 SZKOŁA PODSTAWOWA nr 23 w Rzeszowie, 35-310 ul. Bpa. J. Pelczara 3
– prosimy o przekazanie fundacji treści protokołów pokontrolnych, w tym zaleceń pokontrolnych, jeśli takowe zostaną sformułowane.
Z wyrazami szacunku
Dorota Wójcik
prezeska zarządu
Załączniki:
– harmonogram rekolekcji
