Lublin, 16 listopada 2023 r.
Dyrekcja Szkoły Podstawowej w Paczkowie,
ul. Szkolna 16
62-021 Paczkowo
e-mail: szkolapaczkowo@gmail.com
Szanowni Państwo,
Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach kampanii społecznej pn. Równość w Szkole, prowadzonej na rzecz przestrzegania w naszym kraju prawa oświatowego pragnę zwrócić Państwa uwagę na zapisy zawarte w statucie Szkoły (link do dokumentu: https://szkolapaczkowo.pl/wp-content/uploads/2023/09/STATUT-01.09.2023-jednolity.pdf).
Wnoszę o zawnioskowanie do Rady Pedagogicznej Szkoły o ich zmianę, poprzez uchylenie części postanowień Dział IX. Ceremoniał Szkolny §122 pkt. 2 Statutu, zgodnie z którym:
Ślubowanie uczniów klas pierwszych odbywa się po wprowadzeniu Sztandaru. Każdy pierwszoklasista stojąc w postawie zasadniczej trzyma uniesioną do góry na wysokości oczu prawą rękę z wyciągniętymi dwoma palcami w kierunku sztandaru i powtarza rotę przysięgi:
„Ślubuje uroczyście:
– być dobrym i uczciwym uczniem;
– dbać o honor i dobre imię Szkoły;
– postępować zgodnie z nauką św. Jana Pawła II;
– szanować nauczycieli i pracowników szkoły oraz rodziców i kolegów;
– kochać swoją Ojczyznę- Polskę”.
Wnoszę o uchylenie powyższych postanowień w części odnoszącej się do słów: „ślubuje postępować zgodnie z nauką św. Jana Pawła II” ze względu na ich sprzeczność z zasadą swobody wyznawania światopoglądu, zapisanego w art. 14 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. (ratyfikowanej ustawą z dnia 27 września 1990 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.), a także z art. 53 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art. 25 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
UZASADNIENIE
Podstawą funkcjonowania szkoły publicznej jest – zgodnie z art. 98 ustawy Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r. – statut, stanowiący dokument o określonej treści normatywnej. Niewątpliwie natomiast statut nie może być sprzeczny z prawem. Zgodnie bowiem z art. 114 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe: Kurator oświaty, a w przypadku szkół i placówek artystycznych – dyrektor specjalistycznej jednostki nadzoru, o której mowa w art. 53 ust. 1, może uchylić statut publicznego przedszkola, publicznej szkoły lub placówki albo niektóre jego postanowienia, jeżeli są sprzeczne z prawem. Organowi, który nadał lub uchwalił statut, od decyzji kuratora oświaty, a w przypadku szkół i placówek artystycznych – dyrektora specjalistycznej jednostki nadzoru, o której mowa w art. 53 ust. 1, przysługuje odwołanie odpowiednio do ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania albo ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Sprzeczność z prawem należy natomiast oceniać jako naruszanie przez regulację statutową jakichkolwiek przepisów prawa, a więc nie tylko sprzeczność z Prawem oświatowym, lecz także z przepisami wydanymi na podstawie rozporządzeń oraz z innymi ustawami i rozporządzeniami należącymi do odrębnych działów i gałęzi prawa (np. sprzeczne z prawem, tzn. z Kodeksem cywilnym i z komentowaną ustawą, byłoby postanowienie statutu mówiące, że szkoła ma osobowość prawną) (Pilich, Mateusz. Art. 114. W: Komentarz do ustawy – Prawo oświatowe, [w:] Prawo oświatowe oraz przepisy wprowadzające. Komentarz. Wolters Kluwer Polska, 2018).
Konkludując, statut szkoły publicznej nie może zawierać unormowań sprzecznych z powszechnie obowiązującym prawem. Prawem takim są również regulacje konwencyjne i konstytucyjne dotyczące prawnie dopuszczalnego uzewnętrznienia religii w publicznej szkole. Regulacjami zatem, które winny być w statucie przestrzegane są w szczególności art. 14 ust. 1 Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (ratyfikowanej ustawą z dnia 27 września 1990 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.), a także 53 ust. 3 oraz art. 25 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Zgodnie natomiast z powoływanym art. 14 Konwencji: Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania, zgodnie ponadto z art. 53 ust. 3 Konstytucji: Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio, zgodnie natomiast z cytowanymi art. 25 ust. 1 i 2 konstytucji: 1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. 2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym, ponadto zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP: Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Powyżej zacytowane postanowienia statutu szkoły są niezgodne z normami prawa powszechnie obowiązującego, bo ograniczają prawo rodzica do wyboru ukierunkowania moralnego dziecka.
Normy prawa wyznaczają dopuszczalną granicę możliwej ingerencji władz państwowych (w tym szkolnych) w sferę moralności i wiary, w szczególności wyznaczają pozytywne obowiązki szkoły – jako placówki oświatowej finansowanej z publicznych pieniędzy – w zakresie kultywowania danej religii i światopoglądu. Rzeczony art. 25 ust. 1 i 2 Konstytucji RP formułuje zasadę równouprawnienia związków wyznaniowych. Powyższa zasada oznacza, że nie jest możliwe uprzywilejowanie jednych związków wyznaniowych kosztem drugich. W świetle art. 25 ust. 1 i 2 w związku z art. 53 ust. 2 i 3, a w konsekwencji, także w związku art. 48 ust. 1, do którego odsyła art. 53 ust. 3 Konstytucji – w zakresie zapewnienia praw wynikających z wolności religii, określonych w art. 53 ust. 2 i 3 Konstytucji, kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione, a władze publiczne winny zachować bezstronność określoną w art. 25 ust. 2 Konstytucji. Szczególna pozycja instytucjonalna Kościoła katolickiego, wynikająca z art. 25 ust. 4 Konstytucji i z Konkordatu, ma więc, w świetle art. 25 ust. 1 i 2 w związku z art. 53 ust. 2 i 3 Konstytucji, swoje ograniczenia, będące konsekwencją równych praw każdego, wynikających z wolności religii, w tym także równych praw, wynikających z wolności nauczania każdej religii. Art. 25 ust. 4 Konstytucji stanowi więc, na gruncie innych przepisów tego artykułu lex specialis o ograniczonym zakresie, skoro szczególna regulacja pozycji instytucjonalnej Kościoła Katolickiego jest ograniczona równoprawnością wyznawców wszystkich religii i wyznań, w zakresie praw wynikających z art. 53 Konstytucji, w szczególności z jego ust. 2 i 3 (Wyrok TK z dnia 2 grudnia 2009, 10/07).
Powyżej zarysowane wolności dotyczą przede wszystkim wolności wyboru ukierunkowania moralnego dziecka przez rodziców albo przez samego ucznia. Niewątpliwie ustawodawca zmierza do ograniczenia wpływu wzorców religijnych nieakceptowanych przez uczniów i ich rodziców. W takim duchu formułuje dobrowolne nauczanie nie tylko religii, ale i etyki. Przedmioty te bowiem posiadają za cel określone uformowanie moralne ucznia („przedmioty formacyjne”). Zobowiązanie natomiast ucznia niewyznającego religii katolickiej do przestrzegania zasad moralnych i wartości Jana Pawła II (głowy Kościoła Katolickiego) spełnia natomiast cel formacyjny wbrew jego woli (uformowanie w konkretnym kierunku moralnym) i może stanowić próbę obejścia przepisów o dobrowolności nauczania konkretnego światopoglądu moralnego. Zapisane konstytucyjnie założenie wolności doboru wpływu określonych idei na rozwój dziecka doznaje w tym wypadku nieuzasadnionego ograniczenia. Skoro ustawodawca pozostawia rodzicom albo dziecku sferę decyzyjną w zakresie moralności, to nie jest możliwe jej ograniczanie.
Tymczasem, w pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę, że treść ślubowania, w którym uczeń musi zadeklarować przestrzeganie nauki Jana Pawła II, stanowi jawną preferencję wartości katolickich przed jakimikolwiek innymi wartościami. W niniejszej sprawie zatem dochodzi do naruszenia postanowień konstytucji, a to z tego względu, że jawne propagowanie nauki Jana Pawła II i zapis statutowy jest niezgodny z zasadą równouprawnienia związków wyznaniowych oraz niezgodny z zasadą wyboru światopoglądu moralnego dziecka przez rodzica.
Warto zauważyć, że statut szkoły nie przewiduje od obowiązku przestrzegania nauczania Jana Pawła II żadnych wyjątków. W takiej sytuacji zarezerwowana konstytucyjnie sfera wolności doznaje ograniczenia ze względu na nieznajdujący odstępstw zapis statutowy. Nawet osoby niewierzące albo niewyznające światopoglądu katolickiego będą musiały dopasować się do standardu nauczania „w duchu” moralności katolickiej proponowanej przez patrona szkoły.
Nie można oddzielić poglądów głowy związku wyznaniowego od poglądów o ściśle religijnym charakterze, nie da się bowiem wyznaczyć takiej granicy. Istnienie jakichkolwiek poglądów głowy Kościoła Katolickiego, które są sprzeczne z nauką Kościoła Katolickiego jest ponadto sprzeczne z doktryna kościelną i nigdy nie mogłoby mieć miejsca. Fragment o kultywowaniu nauki Jana Pawła II jest zapisem o charakterze indoktrynacji religijnej. Nie chodzi również o kontynuowanie humanistycznego przesłania Karola Wojtyły (pomijając jego ocenę), a o naukę katolicką Jana Pawła II. Nauka Jana Pawła II nie była nauką o świeckim charakterze, a o charakterze religijnym. Gdyby szkoła chciała podkreślić dorobek humanistyczny Jana Pawła II jako wybitnej postaci, to mogła przecież przyjąć świętowanie osoby Karola Wojtyły – pod prawdziwym imieniem i nazwiskiem – a nie pod imieniem, pod którym był on głową Kościoła.
Konkludując, na szkołę został nałożony tylko jeden pozytywny obowiązek religijny – organizowania zajęć religii. W pozostałym zakresie szkoła powinna pozostać światopoglądowo neutralna.
Powyższe postanowienia pozostają również niezgodne z art. 14 ust. 1 KONWENCJI O PRAWACH DZIECKA przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., zgodnie z którym: Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania. Niewątpliwie natomiast postanowienia wskazujące, że szkoła kształci w kierunku wyznawania wartości takich, jakie wyznawał przywódca Kościoła Katolickiego jest złamaniem powyższej zasady. Innymi słowy, skoro powyższa konwencja jest elementem porządku prawnego RP, a postanowienia statutu szkoły publicznej (finansowanej ze środków publicznych) są z nią sprzeczne, to postanowienia takie powinny być wyeliminowane z obrotu prawnego.
Proszę o udzielenie odpowiedzi na pismo fundacji z zachowaniem formy pisemnej.
Z wyrazami szacunku
Dorota Wójcik
prezeska zarządu
W dniu 8 grudnia 2023 r. wpłynęła odpowiedź szkoły o następującej treści.
