W dniu 2 października w lubelskiej Gazecie Wyborczej pojawił się artykuł prasowy, nawiązujący do ograniczenia liczby lekcji religii z dwóch do jednej tygodniowo w szkole im. Bolesława Chrobrego w Lublinie. Kuria nie zgadza się na takie rozwiązanie, a kuratorium oświaty zapowiada w szkole kontrolę doraźna.
Link do artykułu: http://lublin.wyborcza.pl/lublin/7,48724,25258886,szkola-prywatna-zmniejszyla-liczbe-lekcji-religii-kuria-i-kuratorium.html?
W artykule cytowana jest wypowiedź prezeski Fundacji Wolność od religii. Jest również informacja o piśmie, które fundacja przesłała do wiadomości dziennikarki, będącym odpowiedzią Ministerstwa Edukacji Narodowej na wątpliwości fundacji w kwestii religii w szkolnictwie niepublicznym.
W dniu 8 września 2017 r. fundacja w związku z wątpliwościami, z którymi zgłaszali się do nas rodzice, nauczyciele oraz uczniowie szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, zwróciła się z pismem do Minister Edukacji Narodowej Anna Zalewskiej będącym jednocześnie prośbą o wskazanie podstawy prawnej warunków i sposobu organizowania nauki religii i/lub etyki w szkołach niepublicznych na prawach szkół publicznych. Szczególną wątpliwość fundacji budziła kwestia zbierania oświadczeń rodziców deklarujących udział dziecka w zajęciach religii lub etyki (czy dopuszcza się deklaracje ustne).
Odpowiedź Ministerstwa Edukacji Narodowej wpłynęła w październiku 2017 r.
Pełna treść pisma:
W związku z powyższym stanowisko fundacji w sprawie zmniejszenia wymiaru godzin lekcji religii w szkołach niepublicznych jest następujące: wymiar godzin przedmiotów nadobowiązkowych w szkołach prywatnych ustalany jest indywidualnie przez szkołę. Szkoła nie musi wpisywać do statutu liczby godzin zajęć dodatkowych (statut szkoły jest niejako konstytucją placówki edukacyjnej, ujmuje zasadnicze prawa i obowiązki). Oczywiście może się to spotkać ze sprzeciwem władz kościelnych, jednak nie ma podstaw prawnych aby sprzeciw ten był skuteczny.
STANOWISKO FUNDACJI WOLNOŚĆ OD RELIGII z dnia 30.06.2020 r.
W SPRAWIE ZALECEŃ KURATORIÓW KIEROWANYCH DO SZKÓŁ NIEPUBLICZNYCH W PRZEDMIOCIE ORGANIZACJI NAUKI RELIGII W WYMIARZE DWÓCH GODZIN LEKCYJNYCH TYGODNIOWO
Do Fundacji Wolność od Religii zgłaszają się szkoły niepubliczne, sygnalizując praktykę stosowaną przez kuratoria oświaty, które w kierowanych do tych szkół zaleceniach pokontrolnych wskazują na konieczność organizacji nauki religii w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. W uzasadnieniach powyższego kuratoria powołują się na Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach oraz Ustawę Prawo oświatowe.
Należy wskazać, iż zgodnie z § 8 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, „nauka religii w przedszkolach i szkołach publicznych wszystkich typów odbywa się w wymiarze dwóch zajęć przedszkolnych lub dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo. Wymiar lekcji religii może być zmniejszony jedynie za zgodą biskupa diecezjalnego Kościoła Katolickiego albo władz zwierzchnich pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych”.
Jak stanowi przepis art. 14 ust. 3 pkt 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, „szkołą niepubliczną niebędącą szkołą artystyczną jest szkoła, która: realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w okresie nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu oraz realizuje zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, o których mowa w rozdziałach 3 a i 3 b ustawy o systemie oświaty.
Należy przyjąć, iż powoływane przez kuratoria przepisy nie stanowią podstawy prawnej do zalecania szkole niepublicznej organizowania lekcji religii w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo, gdyż zajęcia z religii nie są obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi, o których mowa w art. 14 ust. 3 pkt 2 Ustawy. Świadczy również o tym treść rozporządzenia MEN z dnia 3 kwietnia 2019 roku w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz.U. z 2019 r., poz. 639), w którym jednoznacznie oznaczono obowiązkowe zajęcia lekcyjne. Religia/etyka pozostają poza zakresem tych przedmiotów.
Prawidłowa wykładnia przepisów prowadzi do wniosku, że przewidziany w Rozporządzeniu z dnia 14 kwietnia 1992 r. wymiar dwóch godzin lekcyjnych religii tygodniowo ma zastosowanie jedynie do szkół publicznych. Stwierdzić zatem należy, że przepisy dotyczące szkół publicznych nie mają zastosowania do szkół niepublicznych, chyba że wynika to wprost z wyraźnych przepisów odsyłających.
Należy podkreślić, że powyższą interpretację przepisów potwierdziło w korespondencji z fundacją Ministerstwo Edukacji Narodowej. W dniu 8 września 2017 r. Fundacja – w związku z wątpliwościami, z którymi zgłaszali się do nas rodzice, nauczyciele oraz uczniowie szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych – zwróciła się z pismem do Minister Edukacji Narodowej Anny Zalewskiej, będącym jednocześnie prośbą o wskazanie podstawy prawnej warunków i sposobu organizowania nauki religii i/lub etyki w szkołach niepublicznych na prawach szkół publicznych. Szczególną wątpliwość fundacji budziła kwestia sposobu zbierania oświadczeń rodziców deklarujących udział dziecka w zajęciach religii lub etyki (czy dopuszcza się deklaracje ustne).
Fundacja interpretowała obowiązujące prawo w taki sposób, że placówka niepubliczna decydująca się na uzyskanie uprawnień szkoły publicznej, w ramach konieczności przestrzegania przepisów określonych w art. 7 ust. 3 Ustawy ma obowiązek odpowiedniego stosowania przepisów Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 roku w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. (Dz. U. z dnia 24 kwietnia 1992 r. z późn. zm.). Wynikało to w szczególności z obowiązku stosowania zasad klasyfikacji i promowania uczniów, o którym mowa w obowiązującym w 2017 roku art. 7 ust. 1 pkt 5 Ustawy z dnia 7 września 1991 – Prawo o systemie oświaty, który odwołuje się z kolei do rozdziałów 3a i 3b Ustawy, obejmujących m.in. dyspozycję art. 44a, a która wprost stanowi, że „Ilekroć w niniejszym rozdziale jest mowa o zajęciach edukacyjnych bez bliższego określenia, należy przez to rozumieć obowiązkowe i dodatkowe zajęcia edukacyjne, o których mowa wart. 109 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy – Prawo oświatowe, zajęcia religii lub etyki, októrych mowa wprzepisach wydanych na podstawie art.12 ust.2, oraz zajęcia, o których mowa wprzepisach wydanych na podstawie art.13 ust.3. ″ a także dyspozycji art. 44 b ust. 7 która wskazuje, że „Ocenianie ucznia z religii i etyki odbywa się zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 12 ust. 2”. Ponadto, bez odpowiedniego stosowania Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 roku, nie jest możliwe poprawne prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania ustalonego na takich zasadach jak w szkołach publicznych, tj. nie dojdzie do gromadzenia przez niepubliczne placówki oświatowe oświadczeń rodziców lub uczniów o chęci uczęszczania na lekcje religii lub etyki, jak też może dojść do niewłaściwego wypełniania świadectw ukończenia szkoły, w tym w wyniku wpływu oceny (lub jej braku) z religii lub z etyki na średnią ocen.
Jednak otrzymana z Ministerstwa Edukacji Narodowej odpowiedź, datowana na 4 października 2017 r. zaprzeczyła interpretacji fundacji. Jak przyjęto w stanowisku Departamentu Kształcenia Ogólnego Ministerstwa Edukacji Narodowej z dnia 04 października 2017 r. w ramach odpowiedzi na korespondencję w jednej ze spraw (znak sprawy: DKO-WEK.400.65.2017.AK): ”Edukacja niepubliczna oraz formuła generalna jej organizacji i działania wywodzi się oraz opiera na zasadniczo innych podstawach. (…) Ustawodawca konsekwentnie ogranicza możliwość ingerencji Państwa w działanie tych szkół, określając definitywnie dopuszczalny zakres regulacyjny ustaw wobec tej formy kształcenia (warunki zakładania i działalności, udział władz publicznych w ich finansowaniu oraz zasady nadzoru pedagogicznego). W ten sposób szkoły niepubliczne uzyskały konstytucyjnie gwarantowaną autonomię i wszelkie przepisy ustaw i innych aktów prawa powszechnie obowiązującego należy interpretować – w kontekście tej normy.”
Ministerstwo zwracało w swoim piśmie uwagę, że szczegółowe kwestie organizacji lekcji religii np. te dotyczące zbierania oświadczeń – wyrażenie życzenia – rodziców w sprawie udziału dziecka w zajęciach są regulowane w art. 12 ustawy o systemie oświaty, ale przepis ten jest adresowany do szkół publicznych. „Obowiązku wskazanego w art. 12 ustawy o systemie oświaty nie można przypisać szkole niepublicznej. Szkoły te nie wykonują zadań publicznych w formule gwarancyjnej i powszechnej. Ich istnienie respektuje obowiązek Państwa zapewnienia rodzicom (uczniom) możliwości wyboru (szkoły innej niż publiczna). Istotą działania tych szkół jest komponowanie alternatywnej, kierunkowej oferty edukacyjnej, adresowanej do konkretnej populacji uczniów (rodziców), którzy oczekują innej formuły kształcenia niż uniwersalne, powszechne i gwarantowane przez państwo. W tym względzie do szkół niepublicznych nie może mieć obligatoryjnego zastosowania art. 12 ustawy o systemie oświaty – bowiem prowadziłoby to do kolizji logicznej i prawnej, w której np. decyzja rodzica (ucznia) o wyborze szkoły katolickiej jest dopiero fakultatywną przesłanką do zaistnienia nauki religii w szkole (który powstanie lub nie – po wyborze następczym dokonanym w trybie art. 12 ustawy o systemie oświaty). Nie oznacza to, że inne szkoły niepubliczne nie mogą w przepisach statutu opisać i otworzyć możliwości związanych z wyborem wskazanym art. 12 w/w. Ustawy. Decyzja w tym zakresie należy jednak do organu prowadzącego i misji szkoły. Źródłem prawa w tym zakresie jest – statut szkoły.”
Ministerstwo określa statut szkoły jako źródło prawa jednak należy przy tym pamiętać, że szkoły niepubliczne nie mają obowiązku wskazywania wymiaru godzin żadnego z przedmiotów nauczanych w szkołach w statucie szkoły. Statut odnosi się co najwyżej do kwestii organizowania lub nie lekcji religii w tych szkołach. Należy przy tym dodać, że szkoły niepubliczne mogą w ramach swoich statutów zawrzeć wyraźny zapis o braku organizacji lekcji religii w szkole. W takiej sytuacji wyżej opisane zalecenia kuratoriów nie mogą mieć zastosowania.
W ocenie Fundacji zatem brak jest podstawy prawnej do przyjęcia, że szkoły niepubliczne są zobowiązane do wskazania wymiaru godzin lekcji religii określonego w Rozporządzeniu MEN z dnia 14 kwietnia 1992 roku w sprawie warunków i sposobu organizowania lekcji religii w szkołach publicznych.
Zgodnie z treścią art. 14 ust 3 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 – Prawo oświatowe:
„3. Szkołą niepubliczną niebędącą szkołą artystyczną jest szkoła, która
1) realizuje programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, awprzypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – również podstawy programowe kształcenia wzawodach szkolnictwa branżowego;
2)realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w okresie nie krótszym oraz wwymiarze nie niższym niż łączny wymiar poszczególnych obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony wramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu;”
Wobec takiego brzmienia przepisów należy uznać, że Ustawodawca pozostawił każdej ze szkół niepublicznych możliwość swobodnego kształtowania zajęć dodatkowych, w tym zajęć z religii. Należy uznać również, że w obecnym stanie prawnym dopuszczalna jest zarówno możliwość zorganizowania przez szkołę niepubliczną lekcji religii w wymiarze większym niż dwie tygodniowo, jak i rezygnacja z organizacji takich zajęć.
Błędne jest również stanowisko MEN w zakresie, w którym twierdzi, że kwestia zajęć dodatkowych, w tym lekcji religii, powinna zostać uregulowana w statucie szkoły niepublicznej. Zgodnie z art. 172 ust. 1 Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 – Prawo oświatowe organ prowadzący nadaje szkole niepublicznej statut. Ust. 2 tego przepisu wymienia enumeratywnie kwestie, które powinny być określone w statucie. Kwestia zajęć dodatkowych nie została wskazana jako jedna z koniecznych do uregulowania w statucie szkoły. Brak zatem podstawy prawnej do twierdzenia, że kwestie związane z organizacją zajęć dodatkowych powinny być uregulowane w statucie szkoły. Taka regulacja może zostać ujęta w decyzji dyrekcji szkoły czy jej organu prowadzącego.
Reasumując, należy przyjąć, iż stanowiska kuratoriów oświaty w odniesieniu do szkół niepublicznych są sprzeczne z prawidłową wykładnią przepisów prawa.