Udział w rekolekcjach obowiązkowy dla uczniów zapisanych na religię? – interwencja fundacji w SP nr 9 w Bydgoszczy

Lublin, 20 marca 2024 r.

Dyrekcja Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 1 
Szkoła Podstawowa nr 9
im. Władysława Jagiełły
ul. Generała Tadeusza Bora-Komorowskiego 2
85 – 793 Bydgoszcz
e-mail: zspp01@edu.bydgoszcz.pl

                              Szanowni Państwo,

         Działając imieniem Fundacji Wolność od Religii w odpowiedzi na prośby zaniepokojonych rodziców i na rzecz przestrzegania w naszym kraju prawa oświatowego, a także na rzecz uwzględnienia i poszanowania praw mniejszości, rodziców i ich dzieci, które nie uczęszczają na lekcje religii rzymskokatolickiej oraz w imię przestrzegania fundamentalnych zasad państwa demokratycznego tj. ochrony praw mniejszości i równości obywateli wobec prawa, zwracam się z prośbą o niewyrażanie zgody organizatorom rekolekcji na dowolne przerywanie zajęć szkolnych rekolekcjami i zapewnienie całkowicie dobrowolnego udziału w praktykach religijnych.

Rodzice uczniów uczęszczających do szkoły otrzymali informacje, że „lekcje według planu się nie odbywają, gdyż obowiązuje HARMONOGRAM REKOLEKCJI”. Ponadto z treści wiadomości wynika, że udział w rekolekcjach JEST OBOWIĄZKOWY dla uczniów zapisanych na religię.

Jak wskazuje konstytucja i prawo oświatowe rodzice samodzielnie występują do szkoły z ewentualnym życzeniem co do uczestniczenia ich dzieci w lekcjach religii danego wyznania oraz w uroczystościach religijnych lub też biorą w nich dobrowolny udział na zaproszenie katechetów. § 10 ust. 1 Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach wskazuje, że Uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego. W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do rekolekcji organizowanych w innym terminie.

W związku z powyższym szkoła jest zobowiązana zebrać oświadczenia rodziców, którzy zwalniają swoje dzieci z zajęć dydaktycznych na rekolekcje. Jednocześnie dla uczniów, którzy nie zostali zwolnieni ze szkoły przez rodziców szkoła ma zapewnić zajęcia szkolne. Jednakowoż oferowanie biernego pobytu uczniów w świetlicy szkolnej lub oferowanie możliwości zwolnienia ucznia z pobytu w świetlicy nie jest rozwiązaniem, którego rodzice oczekują od dyrekcji szkoły publicznej, gdyż podstawowym i priorytetowym zadaniem szkoły jest zapewnienie uczniom dostępu do edukacji, zgodnie z zatwierdzonymi programami nauczania, w odpowiedniej liczbie godzin. Powyższe stanowi jednocześnie realizację zadań publicznych. W tygodniowym planie lekcji szkoła wyznacza ściśle określone godziny zajęć poszczególnych przedmiotów. Zastąpienie lekcji wydarzeniami religijnymi powoduje powstawanie zaległości w nauce, dlatego też wydarzenia o charakterze religijnym powinny być organizowane w czasie pozalekcyjnym.  Ponadto angażowanie wszystkich nauczycieli niezależnie od ich światopoglądu do udziału w praktykach religijnych wykracza poza ustawowe gwarancje bezstronności władzy publicznej.

         Szkoła nie może sprawdzać obecności na rekolekcjach. Nie może też ingerować w to, kto i czy w ogóle uczestniczy w rekolekcjach, gdyż może to być wyłącznie autonomiczna decyzja pełnoletniego ucznia lub jego rodziców, jeśli jeszcze pełnoletni nie jest.

Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazywał, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji, gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię.

    Z obowiązujących aktów prawnych wynika wprost, że w czasie rekolekcji
w szkołach publicznych zajęcia dydaktyczno-wychowawcze odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym. Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U.2017.1603 z dnia 28.08.2017 r.) tzw. dni dyrektorskie, szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci, których obecność jest odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy lub bibliotece szkolnej.

Deklaracja chęci uczestniczenia w lekcjach religii, nawet jeśli została złożona przez rodziców uczniów nie jest jednoznaczna z chęcią uczestniczenia w dowolnych uroczystościach religijnych w przyszłości, jest wyłącznie deklaracją chęci uczestniczenia w lekcjach religii, podobnie nie jest deklaracją światopoglądową, a szkoły nie mają prawa pytać uczniów o wyznanie ani światopogląd.

Z wielu dostępnych badań socjologicznych płynie wniosek, że zdarza się, iż na lekcje religii rzymskokatolickiej rodzice zapisują dzieci np. z powodu umieszczenia ich w planie zajęć w bloku zajęć obowiązkowych. Chcąc uniknąć bezproduktywnego spędzania czasu „samotnie” w świetlicy uczniowie wolą być z rówieśnikami w klasie i traktują religię jak przedmiot szkolny. Nie jest również tajemnicą, że częstą motywacją rodziców i uczniów do udziału w lekcjach religii jest wyższa średnia ocen. W związku z tym rodzice, którzy wyrazili zgodę na udział w lekcjach religii nie wyrażają jednocześnie zgody na udział w praktykach religijnych. Nie jest to bezpośrednio powiązane i uczniowie mają prawo do uczestniczenia w lekcjach religii bez jednoczesnego obowiązku uczestniczenia w mszach czy w rekolekcjach. W przeciwnym razie działanie szkoły przyjęłoby formę zmuszania do udziału w praktykach religijnych, która wprost byłaby naruszeniem Konstytucji RP (Art. 53 ust. 6 Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych).

Nadmieniam, że wyjścia na wydarzenia religijne związane z uczęszczaniem na zajęcia z religii określonego wyznania, powinny być organizowane przez katechetów. Do fundacji wpływa wiele skarg od nauczycieli, którzy zwracają uwagę na fasadowy charakter „prośby” dyrektorów szkół o opiekę nad uczniami podczas mszy lub w czasie odprowadzania do kościoła. Zwracamy uwagę, że tego rodzaju „prośba”, kierowana przez przełożonego wobec pracowników w sposób zasadniczy łamie zapisy Konstytucji RP Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.1997.78.483) w art 53 ust. 7). Nauczyciel „poproszony” przez przełożonego chcąc odmówić, jednocześnie zdradza,
iż nie należy do wyznania rzymskokatolickiego.

Szkoła realizuje zadania publiczne, ponadto dyrektor szkoły bezsprzecznie uznawany jest za organ władzy publicznej, jako podmiot powołany w drodze ustawy do organizacji i realizacji tych zadań (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 06 marca 2008 r., I OSK 1918/07 , M. Jabłoński, K. Wygoda, Ustawa o dostępie do informacji publicznej – Komentarz, Wrocław 2002). Wobec uznania dyrektora szkoły za organ władzy publicznej, a także mając na uwadze podległość służbową nauczycieli względem dyrektora, zarzut naruszenia art. 53 ust. 7 Konstytucji jest zasadny. Dyrektor żądając udzielenia informacji dotyczących uczestniczenia bądź nieuczestniczenia w wydarzeniu o charakterze religijnym, tym samym domaga się ujawnienia światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania rodziców i uczniów. Jak natomiast przyjęto w doktrynie prawa, „Konstytucja zakazuje organom władzy publicznej nakładania na jakąkolwiek osobę podlegającą prawu RP obowiązku ujawniania w jakikolwiek sposób jej przekonań światopoglądowych, religijnych lub wyznania. Pod pojęciem ujawniania należy rozumieć przekazywanie informacji (w jakiejkolwiek możliwej formie) pozwalającej na identyfikację tych przekonań.” (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz; prof. Bogusław Banaszak, C. H. Beck, Warszawa 2012, art. 53).

Chciałabym również wspomnieć, że  w ubiegłych latach nauczyciele przekazywali do fundacji skargi, z których wynika, że dyrektorzy szkół wydawali im polecenia – lub przekazywali „dorozumiane oczekiwanie” – sprawowania opieki nad uczniami w czasie rekolekcji organizowanych przez proboszcza, co prowadziło do poddawania nauczycieli „wbrew ich woli czynnościom, które stanowią formę praktyki religijnej„. Takie zachowania dyrektorów szkół stanowią naruszenie dóbr osobistych nauczycieli. (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 r. sygn. akt II CSK 1/13). Niezależne od tego wskazujemy, że powyższe przypadki powinny być kwalifikowane jako naruszenie art. 11 zn 1 Kodeksu pracy tj. obowiązku szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika, a także w przypadkach skrajnych przybierają postać mobbingu w rozumieniu art. 94 zn 4 Kodeksu pracy.

Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, działając imieniem Fundacji Wolność od Religii z siedzibą w Lublinie, w ramach prowadzonej działalności, wnoszę o udostępnienie informacji publicznej poprzez udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1. Czy szkoła zebrała od rodziców uczniów zwalniających dzieci na rekolekcje stosowne oświadczenia? Ilu uczniów zostało zwolnionych  na rekolekcje?
2. Czy w dzienniku elektronicznym zostało odnotowane zwolnienie uczniów?
3. Kiedy i jaki sposób dyrekcja szkoły została powiadomiona o terminie rekolekcji przez organizatorów?
4. Kiedy i w jaki sposób dyrekcja szkoły powiadomiła o terminie i sposobie organizacji rekolekcji rodziców i uczniów?
5. Czy dyrekcja szkoły proponowała proboszczowi, aby organizował praktyki religijne poza czasem zajęć szkolnych?
6. Czy nauczyciele/wychowawcy zostali „poproszeni” przez dyrektora szkoły o opiekę nad uczniami w czasie odbywania przez nich praktyk religijnych?
7. Czy dyrekcja szkoły zwróciła się do nauczycieli z prośbą o opiekę nad uczniami czy przydzieliła opiekę zgodnie z planem zajęć?
8. Ilu nauczycieli nie posiadających skierowania do nauczania religii opiekuję się uczniami podczas rekolekcji?
9. Ilu katechetów opiekuję się uczniami podczas rekolekcji?
10. Ilu nauczycieli opiekuję się uczniami nieuczestniczącymi w rekolekcjach?
11. Dla ilu oddziałów w szkole zajęcia dydaktyczne odbywały się zgodnie z ich pierwotnym planem zajęć a dla ilu zorganizowano jedynie zajęcia opiekuńcze lub inne zajęcia edukacyjne np. w klasach łączonych, wg planów zajęć innych klas? Ilu uczniów, z ilu oddziałów uczestniczyło w tych zajęciach?
12. Ilu jest uczniów zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024?
13. Ilu uczniów w szkole nie jest zapisanych na religię rzymskokatolicką w roku szkolnym 2023/2024 (prosimy o wskazanie wyniku ilościowo i procentowo)?

Wskazuję również, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 Ustawy Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku.

Stosownie do art. 14 ust. 1 ustawy, określam następujący sposób i formę udostępnienia żądanych informacji, tj. wysyłka na wskazany adres e-mail fundacja.wor@gmail.com,  jako załącznik do korespondencji elektronicznej.

 Z wyrazami szacunku

Dorota Wójcik
prezeska zarządu

W dniu 3 kwietnia 2024 r. wpłynęła odpowiedź od Pani Hanny Wojciechowskiej-Świeciak. Dyrektor informuje, że szkoła zebrała zwolnienia dzieci, których rodzice wyrażali życzenie udziału w praktykach religijnych. Szkoła jednak NIE ODNOTOWAŁA ZWOLNIENIA UCZNIA (nie był obecny na lekcjach). Proboszcz powiadomił szkołę o terminie rekolekcji NA ROK WCZEŚNIEJ tj. 20 marca 2023 r. (dyrekcja nie wskazuje czy była to informacja przekazana ustnie czy pisemnie). Dyrektor nie proponowała proboszczowi, aby organizował rekolekcje na terenie parafii. 147 uczniów nie zostało zapisanych na religię (21% ogółu).