Lublin, 26 lutego 2024 r.
Szanowna Pani Barbara Nowacka
Ministra Edukacji
ul. Wspólna 1/3
00-529 Warszawa
e-mail: kancelaria@mein.gov.pl
Szanowna Pani Katarzyna
Kotula
Ministra do spraw Równości
Al. Ujazdowskie 1/3
00-583 Warszawa
e-mail: kontakt@kprm.gov.pl
Do wiadomości:
Kuratorium Oświaty w Szczecinie
ul. Wały Chrobrego 4
70-502 Szczecin
e-mail: kuratorium@kuratorium.szczecin.pl
Szanowna Pani Ministro,
Fundacja otrzymała informację, iż wobec dyrektorów koszalińskich szkół wywierana jest presja na stanowienie niezgodnej z przepisami prawa formy zapewnienia przez szkołę opieki w kościele dla uczniów zwolnionych przez rodziców na rekolekcje wielkopostne. Kuratorium Oświaty w Szczecinie ma dopuszczać się wykonywania telefonów dyscyplinujących dyrektorów szkół i przymuszać ich do delegowania nauczycieli do odprowadzania i przyprowadzania uczniów do/z kościoła. Nauczyciele nie będący katolikami mogą, zdaniem urzędników kuratorium, ewentualnie poczekać na uczniów przed kościołem (sic!).
Kuratorium powołuje się na opinię wydaną w dniu 27 października 2023 r. przez Artura Góreckiego, ówczesnego dyrektora Departamentu Kształcenia Ogólnego i Podstaw Programowych przy Ministerstwie Edukacji i Nauki, który w piśmie do Kurii Biskupiej Koszalińsko-Kołobrzeskiej interpretuje kwestie związane z opieką nauczycieli świeckich nad uczniami uczestniczącymi w rekolekcjach (załącznik nr 1).
W swoim piśmie dyrektor pisał, że „choć uczeń odbywający rekolekcje nie korzysta w tym czasie z zajęć szkolnych, to szkoła ma obowiązek spełniać wobec niego funkcję opiekuńczą i wychowawczą. Należy podkreślić, że błędne jest przyjęcie stanowiska zgodnie z którym brak zwolnienia z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej określa zadanie szkoły wobec pozostałych, to jest nieuczestniczących w rekolekcjach, uczniów. Uczniowie ci nie są bowiem zwolnieni z żadnych zajęć, a zatem szkoła realizuje wobec nich wszystkie zajęcia opiekuńcze i wychowawcze. Prawodawca w sposób celowy sformułował przepis właśnie w opisany powyżej sposób. Wyraźnie wskazał, że skorzystanie przez ucznia z prawa do odbycia rekolekcji nie zwalnia jednocześnie szkoły z realizowania wobec tego ucznia funkcji opiekuńczej i wychowawczej.”
Interpretacja powyższa jest niezgodna ze znanymi fundacji wcześniejszymi interpretacjami Ministerstwa Edukacji, a także Rzecznika Praw Obywatelskich. Dzisiejszy Minister Sprawiedliwości podczas pełnienia obowiązków RPO co najmniej dwukrotnie bezskutecznie zwracał się w tym kontekście do MEN o zapewnienie ochrony praw nauczycieli. Również w opinii fundacji cytowana opinia Artura Góreckiego jest niezgodna z literą polskiego i międzynarodowego prawa oraz godzi w podstawowe prawa i wolności nauczycieli.
Warto nadmienić, że Artur Górecki jest szeroko znany jako członek fundamentalistycznej organizacji Ordo Iuris, znanej z osobliwych interpretacji polskiego prawa, w naszej opinii dalekich od ducha Konstytucji. Górecki dał się również poznać jako prawa ręka ministra Czarnka z zadaniem zmian treści podręczników, które jego zdaniem miały „blokować dostęp do prawdy”, a „wszelka prawda pochodzi od pana Boga”.
W tym kontekście szczególnie interesujące jest, dlaczego urzędnicy Kuratorium Oświaty mając do dyspozycji interpretacje Rzecznika Praw Obywatelskich, profesora Adama Bodnara oraz wcześniejsze opinie MEN, wybrali interpretację Artura Góreckiego i jednocześnie nieformalną drogę komunikacji ze szkołami.
W dniu 1 lutego 2016 r. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował pismo do Anny Zalewskiej Minister Edukacji Narodowej informując, że przekazał wojewódzkim kuratorom oświaty wystąpienie związane z uczestnictwem nauczycieli w uroczystościach religijnych. Rzecznik podnosił, iż przepis § 10 rozporządzenia MEN w sprawie warunków i sposobu nauczania religii w szkołach publicznych, który przyznaje uczniom uczęszczającym na lekcje religii zwolnienie na udział w rekolekcjach budzi liczne wątpliwości.
Według rzecznika PRZEPIS TEN WYKRACZA POZA UPOWAŻNIENIE ZAWARTE w art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. W przepisie ustawowym, użyto pojęcia „organizowanie nauki religii” w ramach którego nie mieści się „udział w rekolekcjach” i wskazane byłoby uregulowanie na poziomie ustawowym, że ZWOLNIENIE Z ZAJĘĆ SZKOLNYCH W CELU ODBYCIA REKOLEKCJI JEST PRZYZNAWANE NA ŻYCZENIE RODZICÓW – tak jak ma to miejsce w przypadku organizowania lekcji religii. Art. 12 ust. 2 stanowi, iż minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określi w drodze rozporządzenia warunki i sposób wykonywania przez szkoły publiczne zadania polegającego na organizowaniu nauki religii na życzenie rodziców bądź samych uczniów. REKOLEKCJE SĄ FORMĄ PRAKTYKI RELIGIJNEJ I STANOWIĄ KWESTIĘ WYKRACZAJĄCĄ POZA ZAKRES ŚCIŚLE ROZUMIANEJ NAUKI RELIGII W SZKOLE.
Zmiana Rozporządzenia z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach dokonana w czerwcu 2017 r. przez minister Annę Zalewską (PiS), zgodnie z uzasadnieniem Rozporządzania zmieniającego miała dotyczyć przede wszystkim dostosowania przepisów Rozporządzenia do nowego ustroju szkolnego, a zmiany – jak czytamy w uzasadnieniu – „mają charakter przede wszystkim dostosowujący i doprecyzowujący dotychczasowe przepisy”.
Jak wynika z dokumentacji procesu legislacyjnego[1], przygotowując projekt Rozporządzenia zmieniającego, Minister Edukacji Narodowej pierwotnie nie planowała dokonywać jakichkolwiek zmian w § 10 Rozporządzenia i projekt bez zmian w § 10 Rozporządzenia został rozesłany do konsultacji społecznych.
W odpowiedzi na projekt Rozporządzania zmieniającego MEN, pismem z dnia 10 marca 2017 r. Przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego Komisji Episkopatu Polski zgłosił uwagi obejmujące propozycję zmiany § 10 ustęp 1 Rozporządzenia m.in. poprzez wykreślenie zdania – „Pieczę nad uczniami w tym czasie zapewniają katecheci„ i zastąpienie go zdaniem „W czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej„ oraz skreślenie słowa „kolejnych” w odniesieniu do dni, w których mają odbywać się rekolekcje. (treść pisma – załącznik nr 2). Należy podkreślić, że z pisma Przewodniczącego Komisji Wychowania KKEP z dnia 10 marca 2017 r. wynika jednoznacznie, że jedynym uzasadnieniem proponowanych zmian jest „potrzeba zorganizowania rekolekcji poza okresem Wielkiego Postu” a „decyzja o terminie byłaby podejmowana w uzgodnieniu pomiędzy parafią a dyrektorem szkoły, z zachowaniem dotychczasowych zasad.”
W następstwie wyżej referowanego pisma – i zapewne również w nawiązaniu do pisma Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 27.01.2017 r. (załącznik nr 3) oraz pisma z 4 maja 2017 r. (załącznik nr 4) skierowanego do Ministra Edukacji Narodowej, w którym to Rzecznik wskazał, że § 10 Rozporządzenia jest co do zasady przepisem niekonstytucyjnym, bowiem wykracza poza upoważnienie ustawowe z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty i jednocześnie, że „Pożądane byłoby również wskazanie na poziomie ustawowym, że zwolnienie z zajęć szkolnych w celu odbycia rekolekcji jest przyznawane na życzenie rodziców” – Anna Zalewska, Minister Edukacji Narodowej dokonała zmian § 10 Rozporządzenia. Powyższy przepis § 10 Rozporządzenia po zmianach jest zbieżny z wezwaniem Rzecznika co do sformalizowania zasad zwolnienia uczniów z zajęć szkolnych i w konsekwencji rodzice (i odpowiednio uczniowie po ukończeniu 18 roku życia) mogą wyrazić pisemną wolę zwolnienia ucznia z zajęć szkolnych na czas rekolekcji, a szkoła powinna odnotować takie zwolnienie w dokumentacji szkolnej.
Powyższe stanowisko prezentował Minister Edukacji Narodowej w piśmie do fundacji z dnia 27 czerwca 2017 r. wskazując, że uczniowie nieuczestniczący w rekolekcjach „są zobowiązani do udziału w zajęciach szkolnych odbywających się w godzinach ustalonego stałego planu zajęć i mają odnotowywany fakt obecności na tych zajęciach. Nieuprawnione jest więc informowanie rodziców, że w czasie rekolekcji nie ma zajęć – z wyjątkiem sytuacji gdy wszyscy uczniowie szkoły uczęszczają na religię”. (treść pisma, załącznik nr 5)
Z powyższych przepisów wynika wprost, że w czasie rekolekcji wielkopostnych w szkołach publicznych zajęcia odbywają się zgodnie z planem i obecność uczniów jest odnotowywana w dzienniku lekcyjnym. Jeśli są to dni dodatkowo wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w rozumieniu § 5 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego, szkoła organizuje zajęcia wychowawczo-opiekuńcze, na które rodzice mogą, ale nie muszą posłać dzieci, których obecność jest odnotowywana w dzienniku zajęć w świetlicy.
W związku ze zmienionymi w 2017 roku przepisami § 10 Rozporządzenia, na wniosek i po myśli Przewodniczącego Komisji Wychowania Katolickiego Komisji Episkopatu Polski, nie powinno już budzić wątpliwości, że z chwilą zwolnienia ucznia na wniosek rodziców (lub ucznia powyżej 18 roku życia) to ORGANIZATOR REKOLEKCJI tj. proboszcz parafii miejsca lokalizacji szkoły odpowiada w całości za przebieg rekolekcji, w tym za bezpieczeństwo uczniów, a w czasie rekolekcji szkoła normalnie realizuje program zajęć, nawet w przypadkach, gdy większość lub znaczna część uczniów uczestniczy w tym samym czasie w rekolekcjach.
Tym samym nie powinny się już powtarzać zdarzenia polegające na bezpośrednim lub pośrednim przymuszaniu nauczycieli do uczestniczenia w praktykach religijnych w czasie wykonywania ich pracy.
Zgodnie z brzmieniem przedmiotowego rozporządzenia ministra edukacji uczestniczenie lub nieuczestniczenie w przedszkolnej albo szkolnej nauce religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek w jakiejkolwiek formie. Chcielibyśmy, aby ten zapis, od 30 lat konsekwentnie pomijany w imię obrony interesów Kościoła katolickiego przestał być martwą konstrukcją. Występując w imieniu dużej grupy obywateli – osób bezwyznaniowych, oczekujemy że minister edukacji demokratycznego rządu uwzględni potrzebę faktycznej równości praw obejmujących również tą grupę obywateli, zgodnie z wnioskami Rzecznika Praw Obywatelskich, a dziś ministra sprawiedliwości koalicyjnego rządu.
Mając na uwadze dotychczasowe praktyki postępowania niektórych dyrektorów szkół oraz ilość skarg wpływających do fundacji od nauczycieli, którzy przymuszani są przez dyrektorów (ustępujących, jak mniemamy, w tych sprawach pod presją hierarchów kościoła katolickiego) do prowadzenia opieki w drodze do/z oraz w kościele, wnosimy o pilne i jednoznaczne wskazanie dyrektorom szkół, że opiekę nad uczniami obejmują rodzice dzieci lub delegowani przez proboszcza katecheci będący w jego dyspozycji oraz że praktyki religijne poza organizowanymi w szkole lekcjami religii, mogą odbywać się wyłącznie po zwolnieniu uczniów z zajęć szkolnych. Nie jest przecież możliwe sprawowanie kultu religijnego jakiegokolwiek wyznania w szkole publicznej w czasie trwania zajęć lekcyjnych.
W latach skrajnie konserwatywnych rządów PiS rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu nauczania religii w szkołach publicznych zostało zmienione dwukrotnie, co przyczyniło się do dalszego zwiększenia chaosu interpretacyjnego oraz wprowadzania praktyk szkolnych naruszających konstytucyjne gwarancje wolności wyznania i prawa nauczycieli w szkołach. W opinii fundacji w przedmiotowej sprawie skutecznym rozwiązaniem jest jedynie usunięcie z Rozporządzenia § 10 w tym zapisu o możliwości zwalniania uczniów z obowiązków szkolnych w celu odbycia rekolekcji. Zmiana ta nie stoi na przeszkodzie ani rodzicom czy pełnoletnim uczniom, którzy zechcą wziąć udział w jakichkolwiek praktykach religijnych w czasie zajęć szkolnych, ale z pewnością przyczyni się do tego, aby hierarchowie Kościoła katolickiego zaprzestali organizowania wydarzeń religijnych w ścisłej współpracy z instytucjami publicznymi i w taki sposób, który ma zapewnić im wyższą frekwencję. Nie bez znaczenia jest również kwestia wolności nauczycieli świeckich, którzy nigdy nie powinni być stawiani w sytuacji przymusu opieki – w ramach obowiązków służbowych – nad uczniami realizującymi praktyki religijne jakiegokolwiek wyznania. Jedynie takie rozwiązanie zniesie problemy praktyczne oraz konfliktogenność aktualnej formy organizacji rekolekcji. Jesteśmy przekonani, że dla osób autentycznie zainteresowanych nie stanowi problemu wybranie się dwa razy w roku do kościoła w godzinach wolnych od szkolnych obowiązków.
Będę zobowiązana za ustosunkowanie się do poruszonych problemów i udzielenie odpowiedzi z zachowaniem formy pisemnej.
Z wyrazami szacunku
Dorota Wójcik
prezeska zarządu
Załączniki:
- Odpis pisma Pana Artura Góreckiego, Dyrektora Departamentu Kształcenia Ogólnego i Podstaw Programowych do ks. Dariusza Wypycha z dnia 27 października 2023 r.
- Odpis pisma Marka Mendyka Przewodniczącego KEP do MEN z dnia 24 marca 2017 r.
- Odpis pisma RPO do MEN z dnia 27 stycznia 2017 r.
- Odpis pisma RPO do MEN z dnia 4 maja 2017 r.
- Odpis pisma Minister Edukacji Narodowej skierowanego do Fundacji Wolność od Religii z dnia 27 czerwca 2017 r.
[1] http://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12295952/katalog/12419374#12419374)
Pozostałe Załączniki:
W tym samym dniu fundacja wysłała również wniosek do Kuratorium Oświaty w Szczecinie o udostępnienie informacji publicznej.
Lublin, 26 lutego 2024 r.
Kuratorium Oświaty w Szczecinie
ul. Wały Chrobrego 4
70-502 Szczecin
e-mail: kuratorium@kuratorium.szczecin.pl
WNIOSEK O UDOSTĘPNIENIE INFORMACJI PUBLICZNEJ
Fundacja otrzymała informację, iż wobec dyrektorów koszalińskich szkół wywierana jest presja na stanowienie budzącej głębokie wątpliwości formy zapewnienia przez szkołę opieki w kościele dla uczniów zwolnionych przez rodziców na rekolekcje wielkopostne. Z naszych informacji wynika, iż Kuratorium Oświaty w Szczecinie ma dopuszczać się wykonywania telefonów dyscyplinujących dyrektorów szkół i przymuszać ich do delegowania nauczycieli do odprowadzania i przyprowadzania uczniów do/z kościoła. Zgodnie z naszymi informacjami nauczyciele nie będący katolikami są informowani, że mogą, zdaniem urzędników kuratorium, ewentualnie poczekać na uczniów przed kościołem (sic!).
W związku z powyższym, na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r. (Dz. U. Nr 112, poz. 1198 ze zm.), zwaną dalej Ustawą, zwracam się z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej w następującym zakresie:
- Kto podjął decyzję o domaganiu się od dyrektorów szkół delegowania nauczycieli do odprowadzania uczniów/uczestnictwa w praktykach religijnych tj. rekolekcjach szkolnych?
- Kto i dlaczego podjął decyzję o stosowaniu interpretacji rozporządzenia MEN w sprawie warunków i sposobu nauczania religii w szkołach publicznych autorstwa Artura Góreckiego mimo, iż jest ona sprzeczna z wcześniejszymi interpretacjami MEN oraz z rozsyłaną do Wojewódzkich Kuratoriów Oświaty opinią RPO Adama Bodnara?
- Czy zwróciliście się Państwo do Ministerstwa Edukacji o rozstrzygnięcie ewentualnych różnic interpretacyjnych zapisu dotyczącego obowiązku opieki w ww. rozporządzeniu?
- Dlaczego nie komunikują się Państwo w tej sprawie ze szkołami w sposób formalny oraz kto podjął decyzję o telefonicznym sposobie komunikacji ze szkołami?
- Ile kontroli w zakresie zapewnienia opieki i bezpieczeństwa uczniów podczas rekolekcji Kuratorium Oświaty przeprowadziło w ostatnich 4 latach? Prosimy o załączenie wniosków pokontrolnych.
- Czy podczas kontroli kuratorium sprawdza/sprawdzało w okresie ostatnich 4 lat czy zwolnienia uczniów na rekolekcje są odnotowywane w dziennikach szkolnych?
- Czy kuratorium przekazywało w ostatnich 4 latach jakiekolwiek oficjalne komunikaty do dyrektorów szkół w sprawie opieki nad uczniami zwolnionymi na rekolekcje? Jeśli tak, prosimy o załączenie ich treści.
Wnoszę o udostępnienie mi powyższych informacji drogą mailową na adres mailowy: fundacja.wor@gmail.com.
Z wyrazami szacunku
Dorota Wójcik
prezeska zarządu
W dniu 29 lutego 2024 r. wpłynęła odpowiedź z Kuratorium Oświaty w Szczecinie.
Po upływie miesiąca tj. 25 marca 2024 r. otrzymaliśmy lakoniczną odpowiedź z ministerstwa edukacji. Ministerstwo poddaje w wątpliwość, że dzwoniono z kuratorium oświaty do delegatury w Koszalinie w celu wywołania presji na ustalenie NIEZGODNEJ Z PRZEPISAMI PRAWA FORMY ZAPEWNIENIA PRZEZ SZKOŁĘ OPIEKI W KOŚCIELE DLA UCZNIÓW ZWOLNIONYCH PRZEZ RODZICÓW NA REKOLEKCJE WIELKOPOSTNE. Ponadto ministerstwo zapowiada zmiany zapisów rozporządzenia dotyczące nauki religii, podjęcie tej inicjatywy ma zostać poprzedzone szerokimi konsultacjami społecznymi.
Satysfakcjonuje nas, że ministerstwo przyznaje, że interpretacja jest niezgodna z prawem. Osoba, która dzwoniła nie zajmuje już poprzedniego stanowiska.
